Regisseur Suzanne Raes over 'Dicht bij Vermeer'

'Deze film over Vermeer is niet zomaar een vehikel bij de tentoonstelling'

VPRO

In deze DocTalks-aflevering spreekt presentator Elena Lindemans met regisseur Suzanne Raes over haar documentaire ‘Dicht bij Vermeer’. Daarin volgt Raes twee conservatoren die voor het Rijksmuseum de grootste Vermeer-tentoonstelling ooit samenstellen. Hoe kijkt de maker terug op het maakproces?

Emotie over Vermeer

De verhaallijn van de documentaire begon voor Suzanne Raes vorm te krijgen toen ze haar hoofdpersonen leerde kennen. Gregor Weber is hoofd beeldende kunst van het Rijksmuseum en een Vermeer-specialist. In de film komt hij soms niet uit zijn woorden. Raes: ‘Ik stelde alleen maar de vraag wat het betekent dat al die schilderijen hier bij elkaar zijn. Hij wilde het zeggen maar kon het eigenlijk niet uitleggen. Die ontroering, die brok in zijn keel, werd voor mij het leidmotief bij deze film.’ Gaandeweg kwam Raes erachter hoeveel emotie het werk van Vermeer nog altijd oproept, vier eeuwen na zijn dood.

In de documentaire is Weber niet de enige die geëmotioneerd raakt door de schilderijen van Vermeer. Ook schilder en kenner Jonathan Janson werd door tranen geroerd door het werk van de schilder. Beide hoofdpersonen gaven hun leven aan het werk van Vermeer. Intussen zijn ze in de herfst van hun leven en de vragen van Suzanne Raes brengen emoties en herinneringen boven. Raes vindt het mooi om die ontroering op film te vangen: ‘Ik heb ze allebei gevraagd of ik hun ontroering in de film mocht gebruiken en gelukkig hadden ze er geen problemen mee. Met name omdat ook de ander zich kwetsbaar had opgesteld. Dus ze hadden een beetje steun aan elkaar.’ Raes zelf voelde dat ze tijdens het maken van de documentaire ook steeds meer geraakt werd door de schilderijen van Vermeer: ‘Doordat iemand mij vertelt hoe verliefd hij op dat schilderij is, ga ik dat ook voelen.’

Gesloten deuren

Suzanne Raes mocht niet filmen bij een belangrijke discussie tussen de curatoren van de Vermeer-tentoonstelling en het Amerikaanse team van conservator Betsy Wieseman van The National Gallery Of Arts in Washington. De Amerikanen kwamen na onderzoek tot de conclusie dat het schilderij Meisje met de fluit geen echte Vermeer was. Het Rijksmuseum ging daar niet in mee. In de documentaire zien we letterlijk de deuren sluiten als het gesprek van start gaat.

Raes: ‘Als filmmaker is er altijd een strijd tussen heel geduldig zijn en af en toe met je vuist op tafel slaan. Lukt het niet om te filmen, dan heb je te dealen met die dichte deuren. Ik vond het moment in Washington een belangrijke dichte deur. Want dit ging over het vergelijken van onderzoek. Waarom het Rijks vond dat het toch een Vermeer zou kunnen zijn. Waarom Washington vond dat het dat niet was. En daar wilden ze ons niet bij hebben.’

Schoonheid van kunst

Suzanne Raes’ oeuvre is omvangrijk. Ze maakte recent documentaires als Twee mannen, over regisseur Ivo van Hove en zijn partner en scenograaf Jan Versweyveld, en Claudia de Breij - hier zijn wij, over hoe haar voorstelling tot stand kwam in coronatijd. De films van Raes gaan altijd over mensen die het goede willen doen. Iets mooi willen maken en een passie hebben. Ze haalt haar inspiratie uit schoonheid, aandacht, menselijkheid en onrechtvaardigheid. ‘Ik hoop dat mijn films de wereld mooier en beter maken. Deze film over Vermeer is niet zomaar een soort vehikel bij de tentoonstelling. Voor mij gaat het over de schoonheid van kunst. Hoe fantastisch het is dat mensen dit soort werken kunnen maken en dat die nog steeds bestaan. En ook dat mensen daarvan kunnen genieten en dat verhaal door willen blijven vertellen.’

interview: Elena Lindemans
regie & research: Kim Brand
camera: Jelle Dijkstra
montage: Django Agterberg
geluid: Jillis Schriel
productie: Casper Boon
eindredactie: Annica Peeters