Door: Donna Brouwer

Vluchtelingenkamp
Voor haar documentaire bezocht ze het kamp in Ježevaҫ, in het westen van Bosnië-Herzegovina, waar zo’n tachtig moslim gezinnen wonen. “Ik ben eerder in Bosnië en ook in de regio Srebrenica geweest voor mijn masterscriptie in Holocaust & Genocide-studies. Dat was in 2008”, zo vertelt de jonge regisseuse. Destijds richtte zij zich op de langetermijngevolgen van oorlogsverkrachtingen en de posities van deze slachtoffers binnen de naoorlogse maatschappij. Oskam benaderde verschillende vrouwenorganisaties die haar via hun projecten in contact brachten met vrouwelijke slachtoffers. Die hebben haar weer meegenomen naar ‘collectieve centra’ die zij vluchtelingenkampen noemt. Want dat zijn het volgens haar. “De mensen in deze kampen hebben nooit de officiële vluchtelingenstatus verkregen omdat ze geen landgrens zijn overgestoken, maar ‘slechts’ een frontlijn. Een bureaucratisch verschil” noemt Oskam het. “Op deze manier hou je het vluchtelingenaantal laag, terwijl de mensen die daar zitten alles wat ze ooit hadden kwijt zijn. Ze zijn gevlucht voor de oorlog en kunnen nooit meer terug. Door de VN worden zij bestempeld als ‘Internally Displaced Persons’ waardoor ze minder recht hebben op hulp dan de officiële ‘refugees’.”

Terug naar Amela
Zeven jaar geleden lag de focus bij de Rotterdamse op haar masterscriptie, maar het vluchtelingenkamp in Ježevaҫ bleef altijd in haar hoofd rondspoken. Met name Amela, het vrolijke blonde meisje dat ze destijds ontmoette. Amela Mustafiç is dan negen jaar en geboren in het kamp. Oskam wil graag terug om Amela te vinden. De oproep van VersPers was haar kans om het verhaal van Amela toch nog te kunnen vertellen. Oskam: “Aan de ene kant hoop je dat zij er nog steeds zal zijn, om te filmen wat destijds zo aangrijpend was. De stralende Amela te midden van grote groep getraumatiseerde vluchtelingen, in het troosteloze kamp dat ze als haar thuis beschouwt. Aan de andere kant hoop je ook heel erg dat zij inmiddels ergens anders een beter leven heeft... Dat gevoel is heel dubbel.”

Contrast
“Ik was me wel bewust van het feit dat ik er daar vrij rijk en westers uitzag, met mijn dure apparatuur et cetera,” vertelt Oskam. “De vluchtelingen komen zelden buiten dat kamp, dus toen ik als Westerling daar kwam zag ik er gek en anders uit en dat vonden ze gewoon grappig. Maar ik ben heel open ontvangen en heb het als een zeer gastvrije samenleving en cultuur ervaren.” De controversiële rol van Nederland in de oorlog opende, tegen haar verwachting in, deuren voor haar. “Mijn Nederlandse afkomst was altijd reden voor een gesprek. Op het moment dat je dat vertelt willen zij vaak wel even iets vertellen over de val van de enclave of over Nederlandse soldaten. Maar dat was nooit aanvallend. Zij wilden dat delen en op het moment dat je laat merken dat je met hen meeleeft, is dat eigenlijk al voldoende. Mensen willen begrijpen hoe dit in vredesnaam heeft kunnen gebeuren.”

Derde generatie
Wat haar tijdens het filmen het meest heeft geraakt vindt Oskam een lastige vraag. “Met name het besef dat er in vluchtelingenkampen als in Ježevaҫ een derde generatie vluchtelingen opgroeit met een vrij uitzichtloos bestaan en dat zij opgevoed worden door ouders die veelal aan een oorlogstrauma lijden”, zo vertelt zij. Degenen die er nu nog wonen zijn het meest sociaal zwak, het minst zelfredzaam en hebben de zwaarste problemen. Dit besef hoopt Oskam ook te creëren bij de kijker: “Als de oorlog voorbij is betekent dat nog geen einde aan alle ellende. Het lijden gaat nog veel langer door.” Ook acht zij het belang van een nieuw thuis en het creëren en gevoel van eigenwaarde cruciaal om dergelijke gebeurtenissen te kunnen verwerken en om door te kunnen gaan. Daarin schiet het de maatschappij nu meer dan eens te kort. “Het ontbreekt aan menswaardigheid. Je moet je beseffen dat niemand zomaar zal kiezen om alles wat hij of zij liefheeft achter te laten. Dat doe je alleen als gevolg van oorlog. Als gevolg van angst.”