Wieneke van Koppen 06-04-2018

Dertien maanden werkte HKU-student Lynn Deen aan haar experimentele afstudeerdocumentaire ‘Het Gesprek’ over de communicatie tussen vaders en dochters. Hoe kwam ze op dit idee en hoe voerde ze het uit?

Communicatie in gezinnen
‘’Veel vrouwen om mij heen komen uit liefdevolle gezinnen, maar hebben geen goede band met hun vader. Voor mijn afstudeerfilm sprak ik dertig vrouwen uitgebreid en hoorde dat ze hun verlangens en de dingen waar ze mee zitten niet durven te uiten naar hun vader. Ook hebben ze vaak het idee dat hij niet trots op haar is. Uiteindelijk blijkt de kern van het probleem eigenlijk dat de communicatie tussen vaders en dochters niet helemaal lekker loopt. Dat vond ik heel zonde: juist als je een goede gezinssituatie hebt, is het jammer als de band puur daardoor minder goed is. In ‘Het Gesprek’ verbeter ik op kunstmatige wijze de communicatie tussen vaders en dochters.‘’

Ben jij zelf ook zo’n dochter?
''De documentaire gaat niet direct over mij, maar ik herken mij wel in de vrouwen in de film. Mijn vader en ik houden van elkaar en hebben veel respect voor elkaar, maar ik had ook dingen waar ik mee zat. Deze film is een brief naar hem en het heeft geholpen: onze relatie is verbeterd door dingen uit te spreken.’’ In de documentaire zie je geen mensen die kampen met ‘grote problemen’. ‘’Juist omdat ik mensen portretteer die in principe uit een veilige en fijne thuissituatie komen, zie je duidelijker dat de problemen die er zijn met de communicatie te maken hebben. Ik kwam tijdens het maken van deze film diep in de privésfeer van de hoofdpersonen. De dochters zitten met de zaken waar ze over praten en stelden zich zowel open voor hun vaders als voor mij. Dat ging niet gepaard met geschreeuw of gestamp, maar ze spraken beiden op een openhartige en volwassen manier met elkaar. Tijdens de montage raadden kijkers mij keer op keer aan om meer drama in de film te stoppen, maar dat vond ik een slecht idee. Ik wil een representatieve film neerzetten over de hoofdpersonen. Dit was tegelijkertijd het grootste dilemma in mijn montageproces, want hoe houd je het representatief en boeiend om naar te kijken als er geen zware verwijten vallen of scenes getrapt worden? Als ik de geëmotioneerde reacties van het publiek mag geloven, is dat wel gelukt. Al zou ik hem nu wel wat korter monteren!’’

Experimentele vorm
‘’Toen ik met dit filmplan rondliep, vond ik het heel lame om een traditioneel gesprek tussen een vader en een dochter vast te leggen. Het zou heel onnatuurlijk en stom zijn om het gesprek dat ze normaal nooit hebben nu ineens te forceren met een camera. Daarom koos ik voor een soort rollenspel: ik hield verschillende voorgesprekken met de dochters en vaders afzonderlijk. In het laatste voorgesprek noteerde ik alle belangrijke citaten van alle personen en analyseerde ik de manier waarop de vaders en dochters articuleerden en bewogen. In het interview speelde ik zowel de vaders als de dochters en daarbij gebruikte ik de letterlijke citaten en articuleerde en bewoog ik zoals zij deden. Heel spannend, maar het werkte. Dat zie je bijvoorbeeld wanneer Floriette geëmotioneerd raakt. Als filmmaker vind ik het heel belangrijk dat de vertelvorm het idee van de film naar voren brengt. Met de vertelvorm die ik in deze film toepas, toon ik dat het goed is dat mensen met elkaar praten, maar dat dat niet gebeurt. Daarnaast heb ik deze vertelvorm gekozen omdat ik aan wil tonen hoe subjectief en manipulatief een documentaire kan zijn. Met film laat je eigenlijk de kijk van de maker op de wereld zien en krijg je geen objectief beeld. Met deze vertelvorm wil ik die ‘maakbaarheid’ van documentaire laten zien zodat de kijker de kans heeft om kritischer te worden en niet klakkeloos alles wat hij ziet voor waar aanneemt.’’

Vaderschap anno 2018
‘’Naar aanleiding van deze film en de research die ik ervoor gedaan heb, denk ik dat de manier waarop vaders in onze maatschappij staan, moet verbeteren. Onlangs zat ik bij een debat over vaderschap bij De Balie. Daar zeiden ze heel raak: ‘Je hebt bij wijze van spreken tien tijdschriften over moederschap voor jonge moeders in de supermarkt liggen, maar niet één tijdschrift voor jonge vaders. Hoe kunnen we dan verwachten dat zij een even grote rol hebben in het gezin als de moeders?’ Dit kwam ik vaker tegen in mijn research en het ene voorbeeld is nog harder dan het andere. Zo bieden we onze vaders erg weinig vaderschapsverlof in vergelijking met een progressief land als Zweden, waardoor ze vanaf het begin af aan een ander soort band opbouwen met hun kind. Daarnaast trekken Nederlandse vaders bij echtscheidingen vrijwel altijd aan het kortste eind als het gaat om omgangsregelingen of voogdij. Opvoeden is lastig en de druk om het goed te doen is groot, maar voor mannen lijken er minder handvatten te zijn. Ik denk dat de rollen van vaders en moeders binnen een gezin gelijkwaardiger moeten worden en dat vaders serieuzer genomen moeten worden als opvoeders.’’ Als ik Deen vraag of ze deze film ook over vaders en zonen had kunnen maken, antwoordt ze: ‘’Ik hoorde na de vertoning van mannen dat zij zich als zonen ook in de film herkenden. Ze worstelen er bijvoorbeeld ook mee dat ze hun vaders trots willen maken, maar die bevestiging missen ze soms. Ik begrijp dat, maar ik denk nog steeds dat het goed is dat deze film alleen over vaders en dochters gaat. ‘Het Gesprek’ gaat namelijk ook over de verschillen in communicatie tussen mannen en vrouwen. In de voorgesprekken merkte ik bijvoorbeeld al dat de dochters makkelijker over hun issues praten dan de mannen, bij wie ik daar meer tijd voor nodig had. Door het generatieverschil maar ook omdat mannen en vrouwen opgevoed worden om zich anders te uiten, is het volgens mij de uitdaging om ondanks die verschillen toch goed te communiceren.’’

Advies
Deen sluit het interview af met een persoonlijk advies aan de kijker: ‘’Als je als vader of dochter dingen hebt die niet helemaal lekker zitten, praat er dan over. Met mijn film wil ik laten zien dat communicatie ontzettend belangrijk is. Het is zo zonde als je niet deelt wat je dwars zit, want dat kan een goede relatie in de weg staan. Met ‘Het Gesprek’ hoop ik dat mensen gemotiveerd raken om echt met elkaar in gesprek te gaan.’’