Hij is vrij! Ongelofelijk. Kon je meteen geloven dat het echt was?
'Ja en nee. Ja, omdat ik weet dat wonderen bestaan en ik er wel in móest geloven om zo lang vol te houden en er zoveel tijd en energie in te stoppen om aan te tonen wat er allemaal niet klopte. Nee, omdat ik een aantal hooggeplaatsten in Texas voor geen meter vertrouw. Er was al zoveel mis gegaan, ze hadden zich al zo vaak van hun slechtste kant laten zien. Ik dacht: wat zal er nu weer tussen komen? Maar er kwam - op een kleine hobbel na, zoals te zien is in de film - niets tussen en hij stond, na bijna 20 jaar eenzame opsluiting, toch echt buiten.

Het was het moment waarop je had gehoopt, het moment waarop rechtvaardigheid zou winnen van corruptie en dwaling, maar waar je niet te vaak aan durfde te denken omdat het zo ver weg was. Er komt bijna nooit iemand uit de dodencel. Bijna nooit, dus het was niet onmogelijk, maar de kans was nihil. Toch heeft die kans mij gemotiveerd om er in ieder geval journalistiek alles aan te doen wat binnen mijn cirkel van invloed lag om aan te tonen dat er hier iets heel, heel erg mis ging als ze hem zouden executeren.'

Hoe gaat het nu met jou? En met Clinton Young?
Met mij gaat het prima! Het was natuurlijk een zware reis, waarin heel veel samenkwam. Maar het is ook ‘gewoon’ mijn werk, dus ik bekijk het ook zeker door een professionele bril. En zoals Clinton heb ik nog een paar ‘dossiers’. Die verdienen ook mijn volle aandacht dus daar ben ik nu weer mee bezig. Met Clinton gaat het goed, hij geniet van de dagelijkse ‘normale’ dingen als boodschappen doen en de verjaardag van zijn neefjes. Hij heeft dat allemaal zo lang niet gehad en het heeft er 20 jaar naar uit gezien dat hij dat ook nooit meer ging meemaken. Ik spreek hem soms weken niet en dan krijg ik weer een update waaruit blijkt dat hij weer zoveel stappen verder is. Door berichten die hij me soms stuurt – vooral omdat dat nu gewoon via whatsapp is, en ik hem voorheen alleen in een soort stalen kooiconstructie kon spreken-realiseer ik me vaak weer hoe onbetaalbaar vrijheid is.'

In de documentaire zien we duidelijk dat Clinton Young, nu hij weer vrij is, af en toe schrikt van sirenes. Hij kan er wel grapjes over maken, dat ze hem weer komen ophalen. Maar de angst is duidelijk: hij is nu vrij, hij heeft nu weer iets te verliezen. Deel jij deze angst?
'Ja, hondert procent. Natuurlijk ervaar ik dat nooit op de manier waarop hij dat ervaart, maar die angst is zeer reëel. Je moet je voorstellen dat hij voor de buitenwacht toch de man is die verdacht wordt van een dubbele moord en bijna 20 jaar in de dodencel zat. Dus als hij nu maar de kleinste fout maakt, staat hij meteen 5-0 achter vanwege dat CV. Dat stigma, of het nou terecht was of niet, blijft nog wel even hangen. In ieder geval totdat er een nieuwe rechtszaak komt of totdat de aanklachten vervallen. Tot die tijd is hij ook in juridische zin nog een verdachte in een zeer ernstig delict. Dat realiseert hij zich heel goed. Daarnaast is hij, doordat hij al zo jong (hij was 19) in detentie kwam, geïnstitutionaliseerd. Dat betekent dat alle beperkingen die hij al die jaren heeft ervaren, zoals gesloten deuren, als een soort comfortzone is gaan ervaren. Hij moet weer leren met vrijheden om te gaan. De eerste dagen dat wij er waren, was dat heel zichtbaar. Inmiddels gaat dat alweer veel beter, maar je zag daar wel duidelijk de sporen die lang verblijf in afzondering op mensen nalaat.'

Er zitten verschillende thema’s in de films over Clinton Young: de onrechtvaardige strafzaak, de doodstraf, de enkelband, het starten van een nieuw leven nadat hij vrij is gekomen. Wat is het belangrijkste wat je aan de kaak wilt stellen met deze documentaire?
'Dat gerechtigheid altijd wint. Vroeg of laat. In dit geval gelukkig op tijd, anders was het allemaal na zijn dood gebleken, zoals helaas wel vaker gebeurt. Maar ook dat het de moeite waard is om een groot instituut aan te vechten als er mensenrechten worden geschonden. Dat niet alles is wat het lijkt. Dat hoe uitzichtloos een situatie ook is, het altijd de moeite waard is om je te verzetten tegen onrecht. Op grote of kleine schaal.'

We zien vreugde, blijdschap en tranen, ook die van jou. De documentaire gaat niet alleen over Clinton Young, maar ook over de vrouwen die hard hebben gestreden om hem vrij te krijgen. Waarom wilde je jouzelf en de andere vrouwen ook in beeld brengen in deze documentaire?
'Omdat het als censuur zou voelen als ik dat niet deed. Ik wil namelijk niet de indruk wekken dat je iemand zomaar even van deathrow kan halen. Dat kan niet. Het was een enorme samenloop van heel veel inzet, waarin iedereen zijn ervaring en expertise heeft ingezet om bij te dragen. Die samenwerking is de sleutel, als je het mij vraagt. Als je het helemaal afpelt, leeft hij waarschijnlijk nog dankzij de documentaire. Dat heeft ervoor gezorgd dat het ineens inzichtelijk werd wat er allemaal niet klopte, waardoor men hem niet met een gerust hart kon executeren, voor zover je dat al met een gerust hart kunt, maar dat is een andere discussie.

Dat hij nu voorwaardelijk vrij is, is weer te danken aan de enorme inzet van alle advocaten en juristen. Die zijn nooit akkoord gegaan met de situatie, en omdat Clinton Young een tweede kans op het leven kreeg toen zijn executie werd afgewend in oktober 2017 -acht dagen voordat hij zou worden geëxecuteerd - ontstond er tijd en ruimte om nog meer onderzoek te doen. De beerput ging steeds meer open. Zijn advocaten in Californië hebben daarin bergen verzet. Daaruit bleek dat de situatie nog veel dubieuzer was dan ik al had aangetoond in de film. Daarin hadden we dus allemaal een rol en als ik dat niet zou laten zien, zou het mogelijk de indruk kunnen wekken dat het toeval was, of makkelijk.

Het is voor mij als maker kwetsbaar om mijn tranen te laten zien, maar ik zou mezelf hypocriet vinden als ik die zou wegmoffelen omdat het mij beter zou uitkomen. Mijn tranen waren een ontlading van 10 jaar verzet tegen een draak van een systeem. Daarbij staat Clinton voor mij symbool voor zoveel andere mensen in dezelfde situatie maar die minder kansen en steun krijgen dan hij. Dat is ook wat mij zorgen baart: hij is er maar eentje. Hoeveel zijn er nog meer waarvan we helemaal niet weten of ze wel terecht zijn veroordeeld? Daar kan ik fysiek misselijk van worden, van dat idee. De juryrechtspraak in de VS is gewoon enorm foutgevoelig. Met desastreuze gevolgen, zeker in doodstrafzaken. Per jaar worden er gemiddeld 4 mensen die tot de doodstraf waren veroordeeld, vrijgesproken. Vaak pas ná hun dood.'

Als je terugkijkt op de afgelopen 9 a 10 jaar. Wat is de ontwikkeling die jij hebt meegemaakt? Wat heb jij geleerd van dit maakproces?
'Zo ontzettend veel. Ik was dezelfde maker in 2013, toen ik voor het eerst in de dodencel kwam. Maar inmiddels heb ik bijna 10 jaar meer ervaring, op maakniveau en op het gebied van kennisontwikkeling. Ik heb in ieder geval geleerd dat het loont om niet op te geven, ook niet als het moeilijk wordt. Dat je moet samenwerken om tot een hoger doel te komen. Dat het bundelen van expertises enorm veel kracht creëert. Waar ik wel echt heel blij mee ben, is dat de consensus in de VS wat de doodstraf betreft, verandert. In de tien jaar dat ik met dit onderwerp bezig ben, is het aantal opgelegde doodvonnissen drastisch gedaald: van 83 in 2013 naar 18 in 2021. Dat zegt vooral ook iets over het draagvlak dat afneemt, denk ik.'

Was dit de laatste documentaire over Clinton Young? Wil je nog meer documentaires maken over dit onderwerp?
'Nee, dit was de laatste. Het doel was dat men zou inzien dat hier een fout is gemaakt, en dat is nu gebeurd. Deze laatste film heb ik vooral gemaakt om de Nederlandse kijkers te laten zien dat het zin heeft gehad om hem te schrijven, om hun handtekening te zetten bij een actie van Amnesty, om de politiek te bevragen. Het heeft gewoon zin. Voor mij was de voornaamste reden om er drie docu’s aan te wijden, dat men zou inzien dat er ook in de rechtspraak fouten worden gemaakt. Bewust of onbewust.'