Hoort extreemrechts gedachtegoed bij Nederland? Ons moederland (VPRO, 2019) schetst aan de hand van het dagelijks leven van Constant Kusters, de omstreden politiek leider van de extreemrechtse partij de Nederlandse Volks-Unie, een beeld van de Nederlandse samenleving en haar omgang met ‘de ander’ door de eeuwen heen.
In de 2Doc Weekly nieuwsbrief bespreekt Helmut Boeijen al 200 achtereenvolgende weken nieuw documentaire-aanbod. Welke zes films en series van de afgelopen jaren mag je volgens deze filmfanaat en docent videojournalistiek echt niet missen?
'Ons moederland' van Shamira Raphaëla
Helmut Boeijen: ‘Ik vind dat Ons moederland op een hele interessante manier het mes in de Nederlandse identiteit zet. Maker Shamira Raphaëla kiest ervoor Kusters niet expliciet kritisch te bevragen, want dat is precies wat iedere andere maker al zou doen. Toch zit er heel veel impliciete kritiek verpakt in hoe ze hem in beeld brengt. Ze doet dat met een montage van beelden van een soort Madurodam-achtige versie van Nederland, maar ook met archief en politieke uitspraken die door de jaren heen over mensen met een migratieachtergrond zijn gedaan. Die uitspraken van regerende partijen verschillen niet eens zo veel van Kusters uitspraken.'
‘Ons moederland zet op een hele interessante manier het mes in de Nederlandse identiteit.’
‘Ik zie in Kusters een man die heel ver afstaat van wie ik ben, maar die tegelijkertijd ook een liefhebbende vader is – en vooral heel veel kinderen wil krijgen om zelf “nieuwkomers” te maken. Dat fascineert mij. Je kan als kritiek hebben dat de maker haar hoofdpersoon humaniseert of een podium geeft, maar als je maar lang genoeg naar hem kijkt dan voel je haar kritische kijk op zijn extreemrechtse gedachtegoed ook zeker.’
Lees hier Helmut Boeijens beschouwing van Ons Moederland
'A House Made of Splinters' van Simon Lereng Wilmont
In A House Made of Splinters (VPRO, 2022) zien we een groep vrouwen een tehuis runnen in het door oorlog verscheurde oosten van Oekraïne. Zij weten een warme plek te creëren voor de kinderen die door geweld of alcoholmisbruik uit huis zijn geplaatst.
Boeijen: ‘Ik heb natuurlijk wat eelt op de ziel gekregen door het kijken van al die documentaires. Toch word ook ik soms nog écht geraakt. De documentaire A House Made of Splinters is gemaakt vlak voor de Russische inval in Oekraïne, ook al rommelt het daar natuurlijk al sinds 2014. Ik ben zelf vader van twee kinderen en deze film over het lot van Oekraïense kinderen in zo’n opvangtehuis raakt je gewoon.
'De ontroerende en kwetsbare momenten bij de kinderen, dat "hakt" er echt in.’
‘Het gegeven van de film is heel dramatisch, maar de kinderen worden daar wel liefdevol opgevangen. Het is prachtig observerend gemaakt door Simon Lereng Wilmont. Hij weet heel dichtbij die kinderen te komen zonder de scène te verstoren. Dat vind ik heel knap. Je ziet veel ontroerende, kwetsbare momenten. Dat hakt er echt in.’
Lees hier Helmut Boeijens beschouwing van A House Made of Splinters
'Stuk' van Jurjen Blick
Stuk (VPRO, 2019) is een vierdelige documentaireserie waarin een aantal mensen wordt gevolgd tijdens hun behandeling in een revalidatiecentrum.
Boeijen: ‘Ik vind Stuk een heel belangrijke Nederlandse productie. Het is niet alleen inhoudelijk ontzettend sterk gemaakt, met de dramatische setting van het revalidatiecentrum en de ontwikkeling van de personen, maar ook qua vorm is het prachtig.'
‘Zo zie je archiefbeeld van de levens van de hoofdpersonen geprojecteerd op de kamermuren in het revalidatiecentrum. Een mooie manier om te laten zien waar deze mensen vandaan komen en wie ze eigenlijk zijn. Ook de voice-over is van enorme invloed. Die heeft een literair karakter waardoor je in het hoofd en het hart van de personages kruipt. Na deze serie zie je dat veel andere series dit type voice-over hebben overgenomen. Zoals Leven in Limbo, Trappers, We zien ons en Kanaal Sociaal. De serie Schuldig deed dat ook al een beetje. Schuldig en Stuk zie ik echt als voorlopers van deze vertelvorm.'
'Stuk zie ik echt als een voorloper van deze bijzondere vertelvorm.'
‘Stuk raakt mij ook persoonlijk. Ik heb zelf enkele jaren met mensen met een verstandelijke beperking gewerkt. In het begin zag ik vooral de mens met een beperking, maar gaandeweg leer je ieders persoonlijkheid en behoeftes kennen. Sexual Healing (BNNVARA, 2022) laat dat proces ook goed zien. Het gebeurt me niet zo heel vaak, maar dit is een documentaire waarbij ik het niet droog houd, waar ik veranderd uit kom.'
'Documentaire vind ik bij uitstek een empathisch medium. Als je de tijd neemt en er goed voor gaat zitten, kom je via een docu echt in het leven van iemand anders. Het is een hele goede vertelvorm om dingen genuanceerd te houden, maar ook om begrip of interesse te krijgen voor andere werelden.’
Lees hier Helmut Boeijens beschouwing van Stuk
'The Velvet Queen' van Marie Amiguet en Vincent Munier
In The Velvet Queen (EO, 2023) gaan natuurfotograaf Vincent Munier en schrijver Sylvain Tesson in de prachtige Tibetaanse hooglanden op zoek naar een van de meest zeldzame grote katten: de sneeuwluipaard.
Boeijen: ‘Omdat The Velvet Queen in 2022 kans maakte op de IDFA Publieksprijs, die ik mocht uitreiken, voelde ik me verplicht deze film te kijken. Het was geen toeval dat ik ‘m niet had gezien, want eigenlijk hou ik niet zo van natuurdocumentaires. Ik zag de film de avond voor de uitreiking op mijn zolderkamer op een piepklein tv’tje. En toen zat ik verdomme gewoon bijna te janken toen ik die sneeuwluipaard zag!'
'The Velvet Queen is zo'n mooie, bespiegelende en filosofische documentaire.'
‘Het was zo’n mooie, bespiegelende en filosofische documentaire, met prachtige muziek van Warren Ellis en Nick Cave. Het gaat over de zin van ons bestaan en welke rol wij daarin spelen. Je ervaart de nietigheid van de mens in het enorme decor van de Tibetaanse vlaktes. Uiteindelijk ging de prijs trouwens naar een andere film, Writing with Fire (EO, 2022).’
Lees hier Helmut Boeijens beschouwing van The Velvet Queen
'Stil water' van Simonka de Jong
In Stil water (EO, 2023) moeten drie gezinnen leren omgaan met de realiteit van een kind, broertje of zusje met kanker. Het leven van de gezinsleden rondom Fien, Matthijs en Bente wordt opgeschud door deze ziekte.
Boeijen: ‘Je merkt het al, ik kies veel films over de zorg of met een dramatische setting. Het is overigens niet zo dat elk dramatisch onderwerp een goede documentaire oplevert. Maar als de maker op integere wijze dichtbij mensen komt en niet uit is op een bepaald effect, maar wél op een bepaalde betekenis, dan raakt dat.
'Ondanks het dramatische onderwerp zit er ook hoop in Stil water.'
Dat is bij Stil water het geval. Wat ook belangrijk is: er zit hoop in deze film. En hele mooie sequenties onder water die symboliseren hoe de gezinnen het hoofd boven water proberen te houden. Stil water is een soort vervolgfilm op de documentaire Pilotenmasker (EO, 2017), ook van regisseur Simonka de Jong.’
Lees hier Helmut Boeijens beschouwing van Stil water
'Three Identical Strangers' van Tim Wardle
Wanneer drie identieke jongens elkaar toevallig tegenkomen en ontdekken dat ze een drieling zijn, komt een groot geheim aan het licht.
Boeijen: ‘Deze documentaire uit 2018 appelleert wat meer aan mijn sensatiebeluste kant. Three Identical Strangers is echt een “stranger than fiction”-verhaal.
Drie jongens komen elkaar toevallig tegen en dan blijken ze een drieling te zijn die los van elkaar is opgegroeid.
'Three Identical Stangers vertelt een bizar verhaal dat me echt is bijgebleven.'
Gaandeweg duik je als kijker steeds dieper in het verhaal en ontdek je welke reden daarachter schuilgaat. Het is een bizar verhaal dat me echt is bijgebleven.’
Lees hier Helmut Boeijens beschouwing over Three Identical Stangers
Waar kan je Helmut Boeijen van kennen?
Notoire veelkijker Helmut Boeijen (1969) begon zijn journalistieke carrière als schrijvend (pop)journalist en radiopresentator. Via het VPRO-muziekdocumentaireprogramma Lola da Musica maakte hij eind jaren negentig de overstap naar televisie. In de navolgende jaren werkte hij aan talloze televisieprogramma’s en regisseerde hij ook enkele documentaires. Tegenwoordig schrijft hij wekelijks voor de 2Doc Weekly-nieuwsbrief en is hij docent aan de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg, waar hij is gespecialiseerd in documentaires en portretten.