Wat inspireert Tatjana Almuli?

Almuli: ‘Bijna alle boeken, films en andere kunstvormen die ik consumeer, gaan over schurende gesprekken. Over processen die onaf zijn en waarvoor eigenlijk geen handleidingen bestaan. In de documentaire Mag ik je aanraken? voeren acteurs ook zo’n gesprek, over intimiteit op filmsets. Wat is er nodig om een veilige omgeving te creëren? En wanneer is er sprake van grensoverschrijdend gedrag?

Alles is achter de schermen opgenomen, in de kleedkamer of aan de make-uptafel. Het voelt echt alsof je zelf op een filmset staat. Je ziet acteurs voor een camera zitten, terwijl ze naar seksscènes kijken waar ze zelf in gespeeld hebben. Die seksscènes zie je niet, maar wel hoe de acteurs erop reageren. Dat is heel uiteenlopend, en die veelheid aan perspectieven is wat deze documentaire is zo ontzettend waardevol maakt. Iedereen heeft andere ervaringen met intieme scènes en andere ideeën over de manier waarop je daarmee moet omgaan.

Een eenduidige oplossing of formule is er dan ook niet. Ook als je protocollen opstelt en intimiteitscoördinators inhuurt, zullen er alsnog mensen zijn die zich in bepaalde situaties onveilig voelen. Het gaat dus in de eerste plaats echt om bewustwording. Over in alle openheid kunnen praten over dit soort onderwerpen. Daar levert deze documentaire een belangrijke bijdrage aan.’

‘Het begin van deze documentaire spreekt al boekdelen: we zien de directie van het Stedelijk Museum Amsterdam, uitsluitend witte mannen en vrouwen van middelbare leeftijd, ietwat ongemakkelijk discussiëren over diversiteit en inclusie in hun tentoonstellingen en collectie. Je ziet meteen wie er binnen zo’n instelling een seat at the table heeft.

Toch vind ik het heel mooi dat het Stedelijk dit laat zien. Dat een instituut dat midden in een hervormingsproces zit ermee akkoord gaat dat er een documentaire over hen wordt gemaakt. Ze zijn niet bang om de hand in eigen boezem te steken. Ook directeur Rein Wolfs erkent ridderlijk dat hij heeft bijgedragen aan vormen van systematisch racisme, omdat hij in het verleden vrijwel uitsluitend exposities over witte mannelijke kunstenaars heeft gemaakt.

Structurele veranderingen zijn altijd langdurige processen. En er bestaat vaak een dunne lijn tussen geforceerd quotumgejaag en oprechte verbeteringsdrang. Dat eerste zie je naar mijn mening goed terug bij modetijdschriften, waar ze een of twee keer per jaar de cover aan inclusiviteit wijden, maar voor de rest alleen maar hetzelfde type modellen laten zien.

Bij het Stedelijk Museum voel je wél compassie. De medewerkers zeggen: ‘’Wij willen veranderen, ook al weten we nog niet precies hoe. En we hoeven het niet eerst allemaal perfect te doen voordat we ermee naar buiten komen.’’ Ik hoop dat men ze gaat zien als een soort voorvechters. En dat ze andere, wat meer logge instituten kunnen inspireren.’

Almuli: ‘In Ik rouw van jou verkent Nellie Benner de manieren waarop rouw zich kan manifesteren in verschillende facetten van je leven. Nellie is, net als ikzelf, haar moeder verloren en ook zij komt er op een gegeven moment achter dat ze het rouwen heel lang uit de weg is gegaan. Omdat het te ongemakkelijk en pijnlijk was, maar vooral omdat ze er geen goede woorden aan kon geven. De taal was ontoereikend. Ik herkende het ook. Dat woorden als ‘gemis’ of ‘verwerking’ te abstract voelen en de lading van dat soort complexe processen niet dekken.

De documentaire zoomt ook heel erg in de op de lichamelijke kant van een rouwproces. Zo zie je bijvoorbeeld dat Nellie naar een therapeut gaat die ademhalingsoefeningen met haar doet. Die maken zóveel los bij haar. Ze begint te shaken, te schreeuwen, te huilen. Het heeft bijna iets dierlijks. Ik denk dus dat het heel belangrijk is dat mensen deze documentaire zien en beseffen dat rouw zich kan vastklemmen in je lichaam, zeker wanneer je niet genoeg tijd en ruimte neemt om verlies te verwerken.

In onze samenleving is er te weinig ruimte om stil te staan en tot inkeer te komen. Zelf zag ik huilen jarenlang als een zwakte. Ik stond het mezelf niet toe. Toen ik mijn boek Ik zal je nooit meer (2022) schreef, heb ik het een jaar lang elke dag laten stromen. Dat heeft er echt voor gezorgd dat ik nu minder ongemak ervaar rondom de dood. En dat ik me meer verbonden voel met mijn moeder, ook al is ze er niet meer.’

Almuli: ‘Een prachtig gesprek tussen twee fantastische, onaangepaste mensen. Ik mis dit soort interacties heel erg in onze huidige samenleving. Vooral in het medialandschap, waar zoveel is gladgetrokken en alles op elkaar lijkt. Interviews op televisie blijven tegenwoordig zo vaak binnen veilige kaders, want op social media kan elke snippet weer uit z’n context worden gerukt. Dat draagt niet bepaald bij aan spannende, authentieke gespreksvoering. Dit interview is een voorbeeld van hoe het óók kan.

Annie en Ischa bespreken zware onderwerpen als abortus en oorlog, maar beiden schuwen nergens het eventuele ongemak. Ischa zegt op een bepaald moment ook: ‘’Sorry dat ik zo zeur, maar het is gewoon mijn vak.’’ Dat hoor je mensen op de publieke omroep niet meer zeggen, hoor. Dat zou onprofessioneel en onveilig zijn. Ook neemt hij als interviewer soms echt super veel ruimte in: ‘’Mag ik gewoon even uitpraten, alsjeblieft?’’, snauwt ‘ie dan. Zij reageert er prachtig op. Ze zijn allebei heel geestig en heel erg aan elkaar gewaagd.

En nét wanneer je denkt: die Ischa Meijer is gewoon een groot kind, komt hij weer uit de hoek met een of ander diep psychologisch inzicht. Zo omschrijft Annie zichzelf in haar jeugd als teruggetrokken en pacifistisch. Ze was als een ‘bemoste boom’. Maar later in het interview merkt Ischa op dat de anekdotes over haar jeugd en de oorlog helemaal niet overeenkomen met dat zelfbeeld. Zou ze dat wellicht zichzelf hebben aangepraat, vraagt ‘ie haar. Op dat soort momenten merk je dat het gewoon een fucking goede en intelligente interviewer is.

Het is een gesprek voor spanning, speelsheid en ruimte voor het onverwachte. Dat maakt dat ik het steeds weer opnieuw wil kijken.’