De Filmacademie: lichting 2021

Christine Boersma studeerde af met haar documentaire Dochter van de dominee. Een persoonlijke film die niet per se over het geloof gaat. Eerder gaat de film over opgroeien, het maken van je eigen keuzes, het (her)uitvinden van jezelf en de angst om je ouders teleur te stellen. ‘Het is niet: ‘Gelukkig ben ik van het geloof af.’ Het blijft lastig. Ik moet mijzelf nu zonder het geloof opnieuw uitvinden.’

Hoi Christine! Gefeliciteerd met jouw afstudeerfilm en met het winnen van de VPRO Documentaireprijs 2021, had je het verwacht?
‘Nee! Ik was zo overdonderd, had het echt niet zien aankomen. Ik liep de hele dag op wolkjes.’

In de film zien we ook wolken. Je bouwde voor deze film een hemel na. Wat probeerde je daarmee te zeggen?
‘In De dochter van de dominee hebben we geprobeerd de hemel te verbeelden. Je ziet drie keer deze hemel in beeld komen. Eerst van heel dichtbij, dan waan je je echt in een hemel. In het tweede deel zie je dat de wolken aan draadjes hangen. Aan het einde, in het derde deel zie je dat de hemel gemaakt is in een studio, gebouwd door mensen. Dit staat symbool voor de manier waarop ik het geloof heb ervaren: eerst geloofde ik er helemaal in en gedurende de film zie je dat die hemel gecreëerd of gemaakt is. Dat is ook hoe ik dat beleef. Het is niet: ‘Oh yes, ik ben van het geloof af!’ Afscheid nemen van het geloof is als een soort rouwproces. Ik vind het bijna jammer dat ik daar afscheid van moet nemen, ik zou soms nog wel in die hemel willen leven.’

Geloof je nu helemaal niet meer?
‘Het geloof is voor mij geen ‘afgesloten hoofdstuk’, het zal altijd een onderdeel zijn van wie ik ben. Maar ik ben een andere weg ingeslagen dan mijn ouders. Zij geloven op een andere manier dan ik. Ik had het ook interessant gevonden om een film te maken over de inhoudelijke twijfels over het geloof. Dat houdt mij ook erg bezig. Maar ik wilde in deze film een ander verhaal vertellen.’

In Dochter van de dominee vertel je aan jouw ouders dat je je wilt uitschrijven bij de kerk. Wist je meteen dat je daarover een film wilde maken?
‘Nee, helemaal niet, dat was het allerlaatste wat ik verwachtte toen ik aan de film begon. Ik wilde een film maken over jonge christenen die op kamers gaan, de wijde wereld intrekken. Maar gedurende de research- en ontwikkelingsmaanden werd het documentaireplan steeds persoonlijker. Dat vond ik ook heel eng. Ik werk heel integer en wil het vertrouwen van de mensen die in de film zitten absoluut niet schaden. Normaal gesproken maak ik me daar al druk over en nu deed mijn eigen familie mee. Daardoor maakte ik me duizend keer drukker. Het was een spannend proces, voor mij als persoon en voor mij als filmmaker.’

Je voert ook behoorlijk spannende gesprekken. Hoe was dat?
‘Vooral het gesprek met mijn ouders vond ik echt heel spannend. Ik wist al een tijdje dat ik me wilde uitschrijven bij de kerk. Maar ik durfde het steeds niet te vertellen. Ik wist dat het hen veel verdriet had gedaan toen mijn broers van het geloof afstapten. Ik wist ook dat mijn beslissing hen veel verdriet zou doen. Ik denk dat elk kind zich wel druk kan maken om wat zijn of haar ouders vinden, uiteindelijk wil je hen toch niet teleurstellen. Maar toen de verhuizing van mijn ouders samenviel met het maken van de film wist ik dat dit het moment was waarop ik het moest gaan vertellen, en dat dat moment in de film moest komen.’

Heb je tips voor anderen die ook twijfelen over hun geloof, of zelf niet meer geloven maar dit nog niet durven uit te spreken?
‘Ik heb ontzettend veel geluk met hele lieve ouders en een omgeving die heel goed reageert, ondanks dat het voor hen ook heel pijnlijk is. Ik kan me voorstellen dat het nog spannender is als je omgeving strenger is. Zelf vind ik het erg belangrijk om dicht bij jezelf te blijven en eerlijk te zijn. Dat heb ik ook wel meegekregen. En hoewel het moeilijk is, zou ik je twijfels wel met iemand delen, iemand die je vertrouwt. Gevoelens van twijfel over het geloof zijn denk ik heel normaal. Nu ik deze film heb gemaakt hoor ik van veel mensen dat ze met iets soortgelijks zitten.’

Voor zijn afstuderen aan de Filmacademie maakte Tim Jung de documentaire ‘The Underdogs’. In de film volgt hij het Nederlands waterpoloteam dat zich probeert te kwalificeren voor de Olympische Spelen. Centraal staan drie spelers uit het team: de vedette, het jonge talent en de geblesseerde.

Hoe heb je de drie jongens gekozen die het verhaal leiden?
Ik wilde eerst zoveel mogelijk kennismaken met iedereen in het team, ik ben gaan kijken wie ik interessant vond. Dus ik heb gesprekken met de jongens gevoerd. Voor mij als maker gaat deze film over het vraagstuk: wanneer ben je succesvol? En de relativiteit van succes. Zo staat Eelco (de geblesseerde) voor de vraag: is de pijn het allemaal wel waard voor een kans op succes? De drie hoofdpersonen stellen ons allemaal een ander dilemma. Tegelijkertijd hebben ze wel allemaal hetzelfde doel.

Want ze willen wel allemaal winnen?
Het gaat tegenwoordig in de maatschappij heel erg over ‘zichtbaar succes’. We noemen de terugvluchten van de Olympische Spelen bijvoorbeeld ‘loservluchten’ wanneer er geen medailles zijn gehaald. Dat een team of persoon zich überhaupt heeft weten te kwalificeren telt dan helemaal niet mee. In mijn ogen zijn de waterpoloërs wel degelijk succesvol. Ik wil in de documentaire laten zien hoeveel ze opgeven voor hun passie en hoeveel ze daarvoor laten. Bij Eelco zie je bijvoorbeeld dat hij heel veel pijn heeft. Hoe ver gaat hij daarin?

Waarom vind je het belangrijk dat dit verhaal verteld wordt?
Ik zou het mooi vinden als mensen aan het einde denken: ‘Ik had nog nooit van deze waterpolomannen gehoord, maar zijn het schlemielen of helden?’ Ik wil met deze film mensen laten nadenken over wat succesvol zijn inhoudt. Succes hoeft niet altijd zichtbaar te zijn, maar het kan wel een hele opoffering inhouden. Robin was bijvoorbeeld een hele bepalende speler, maar heeft zich in een nieuwe rol veel dienstbaarder opgesteld voor het team. Hij kan dan misschien niet meer de topscoorder zijn, maar hij kan zich opofferen voor het team en daarmee op een minder zichtbare manier succesvol zijn.

Sporters willen natuurlijk geen risico’s nemen als het gaat om corona, hoe ben je daarmee omgegaan?
De coach vond het eerst helemaal geen goed idee dat we bij de trainingen en wedstrijden zouden zijn. Hij zag voor zich dat we ergens op een bankje zouden zitten in de achtergrond. Dat wilde ik niet. Ik wilde echt op de huid van de jongens zitten. We hebben dat uiteindelijk opgelost door ons elke dag te laten testen, zodat wij geen risico vormden voor het team. Maar drie weken voor het toernooi wilden ze niet meer dat wij kwamen filmen tijdens de trainingen, omdat de kans te groot was op coronabesmettingen. We mochten nog wel op het kwalificatietoernooi filmen, waar het team in de zogenaamde ‘coronabubbel’ ging en zich compleet zou afsluiten van de buitenwereld. Eerst baalden we dat we die drie weken niet konden filmen, maar uiteindelijk pakte het goed uit dat we met de spelers mee konden in de bubbel.

Hoe was het om zo dichtbij de spelers te zijn tijdens het kwalificatietoernooi?
Onze hotelkamers zaten tegenover elkaar, dus als er iets gaande was konden we snel ter plaatse zijn, dat was voor ons wel heel fijn. Bij eerdere projecten heb ik ook dicht op de hoofdpersonages gezeten, maar nog nooit zo dichtbij als op het kwalificatietoernooi.

In 'Man in de kas' volgt de vers afgestudeerde Sterre Slikkerveer bloemenkweker Simon Zwarts, die aftelt tot zijn pensioen kan beginnen. Hoe gaat het nu met hem? 2Doc.nl sprak de maker. ‘Hij gooit per 1 november gedwongen de handdoek in de ring.’

Hoe kwam je hoofdpersonage Simon tegen?
‘Ik zoek altijd naar een arena waarin ik me kan onderdompelen. Toen ik op tv een fragment zag over bloemkwekers werd ik geraakt door de vergankelijkheid: bloemen zet je op tafel en gooi je een week later weer weg. Ik zocht vervolgens naar een bloemkweker die ook afscheid neemt, maar dan van het vak.’

De buurman van Simon kweekt ook bloemen. Maar hij wilde niet stoppen met zijn vak, zie je in de film.
‘Toen ik op bezoek was bij zijn buurman, realiseerde ik me dat hier iets aan de hand was. Hoofdpersoon Simon zit niet helemaal op zijn plek en wil de boel verkopen. Tegelijkertijd geeft hij veel om zijn personeel. Zijn buurman heeft daarintegen een duidelijk toekomstplan, maar wil het liefst zo veel mogelijk werknemers ontslaan in verband met hoge arbeidskosten. Dit contrast vind ik schrijvend om te zien. Simon kijkt uit naar de toekomst, naar zijn pensioen. Maar als hij stopt, kunnen zijn werknemers zeker niet bij zijn buurman terecht. Voor hun is de toekomst niet iets om naar uit te kijken.  

Hoe gaat het nu met Simon?
‘Hij heeft enorm veel last van de dure gasprijs op dit moment. Daarom gooit hij per 1 november gedwongen de handdoek in de ring. Hoe dit verder afloopt weet ik nog niet, ik ga binnenkort bij hem langs. Hierin kom ik als filmmaker toch weer terecht in de echte wereld. Ik maak mijn film, maar life goes on.’

Wat heb je geleerd?
‘Voor mijn derdejaarsfilm As in het gras begon ik met de interviewstijl die ik nu ook toepas: statische shots waarbij ik van een afstandje de hoofdpersonen ondervraag. Bij mijn vorige film was ik nog een beetje voorzichtig met die interviewstijl, omdat ik te horen kreeg dat het te afstandelijk was. Nu dacht ik: geen compromissen meer, we doen het gewoon op mijn manier. Daardoor was het wel spannend of de emoties wel overkwamen, ook omdat mijn vragen erg feitelijk waren. Ik heb me wel verkeken op de hoeveelheid informatie die in een persoon zit. Ik had nog zo veel meer in deze film willen stoppen. In de montage heb ik van veel darlings afscheid moeten nemen.’

Michiel van Erp gebruikte in zijn eerdere films ook zit soort afstandshots. Hij heeft je begeleid bij dit filmproces. Wat heb je van hem geleerd?
‘Ik heb er vooral uitgehaald hoe je gekke situaties kan combineren met een interview. Neem bijvoorbeeld de scène waarin de buurman spreekt over de technologische ontwikkelingen, terwijl er nét een volautomatisch karretje voor hem langsrijdt. Door deze manier van interviewen drukte ik wel mijn blik op mensen. Bij de vertoning zat ik met geknepen billen: zullen ze zichzelf wel herkennen? Het was een uitdaging om hier een balans te zoeken.’