In 'Wat het is' gaat Joep op pelgrimstocht naar de schrijver van dat ene boek, om te vragen wat voor hem het leven nog waardevol maakt. Onderweg spoken de stem van zijn vriendin, de stem van zijn tweelingbroer en herinneringen aan vroeger door zijn hoofd.

Door: Esther Aerts

Tijdens zijn opleiding film aan AKV St. Joost was Joep de Boer veel bezig met zinsgevingsvragen. Voor zijn eindexamenfilm wilde hij iemand volgen die in een crisis zat. 'Ik was op dat moment heel erg op zoek naar hoe je omgaat met het feit dat het leven zinloos lijkt te zijn.'

Hoe begin je aan een film over zo’n abstract thema als ‘de zin van het leven’?

'Ik merkte dat ik zocht naar een spiegel van mezelf. Een docent zei tegen mij: “Waarom zet je niet jezelf voor de camera en leg je je eigen zoektocht vast?” Ik wilde het eerst totaal niet, maar dacht toch: “Fuck it, laat ik deze vragen eens serieus onderzoeken en iets doen wat ik nog nooit eerder heb gedaan.” Dat was best een beetje eng.’

En toen?

‘Ik ben gaan kijken naar wat een leidraad kon zijn: wat al die vragen had losgemaakt. Op mijn 18e las ik het boek Waarom we willen wat we willen van Mark Nelissen. Het lezen van dit boek had een hele grote impact op mijn leven. Ik kreeg angstige en paniekerige gevoelens. Het was voor mij een soort kantelpunt van lekker in je leven zitten naar in een keer alles bevragen: Waarom sta je ’s ochtends op en waarom houd je van de mensen om je heen? Het was een vat dat openging en alles op losse schroeven liet staan.’

De vragen lieten Joep maar niet los. Hij was benieuwd hoe iemand die zo’n boek kon schrijven, gewoon lekker door kon gaan met zijn leven: ‘Ik dacht: als ik het hem kan vragen, dan heb ik het nulpunt bevraagd.’ Zo ontstond het idee om de schrijver op te zoeken.

Waarom koos je ervoor van Breda naar Antwerpen te lopen?

‘Ik vond niet alleen de inhoud, maar ook de vorm van mijn zoektocht belangrijk. Ik koos voor een klassieke vorm, de roadmovie, waarbij je naar een eindpunt kunt toewerken en je als personage een ontwikkeling doormaakt. Ik hou veel van wandelen en kan mijn gedachten dan goed op orde krijgen. Lopen is ook wat de pelgrims deden: de pelgrimstocht gaat over onderweg nadenken en ergens verder in komen.’

Daarnaast was het voor Joep ook een manier om uit de alledaagse wereld te stappen: ‘Ik had de hele dag in mijn kamer kunnen gaan filmen, maar ik wilde de vraag lostrekken uit de dagelijkse realiteit.’ 

En toen ben je gaan lopen?

‘Ja, ik ben gewoon gegaan. Ik wist dat ik vier dagen moest lopen om in Antwerpen te komen. Ik was wel aan het stressen tijdens het lopen, omdat ik niet echt een script had, maar ik wilde juist ook openstaan voor wat ik tegenkwam.’

De jonge filmmaker koos er bewust voor de tocht zonder crew af te leggen, omdat het een persoonlijke zoektocht moest zijn. ‘Het komt er dan wel op neer dat je soms een heel stuk moet lopen, de camera neerzet en weer terugloopt. Soms moest dat wel drie keer opnieuw. Het regende die dagen ook nog eens aan een stuk door, dus dat was een lekkere struggle die bijdroeg aan de vibe van de film.’

Had je Mark Nelissen laten weten dat je naar hem onderweg was?

‘Nee, hij wist daar echt niks van en dat was echt verschrikkelijk’. (lacht) ‘Het is heel awkward om bij iemand aan te bellen en te zeggen: “Hoi, je kent me niet maar ik ben een film over je aan het maken.” De eerste twee keer was hij niet thuis. Ik heb uiteindelijk vier dagen in Antwerpen gezeten en vaak van een afstandje naar het huis gekeken terwijl ik moed aan het verzamelen was om aan te bellen. Toen hij uiteindelijk opendeed, vond hij het niet zo leuk dat ik daar stond. Hij vond dat ik contact met zijn uitgeverij had moeten opnemen. Nadat ik uitlegde wat mijn concept was, zei hij: “Oké, je hebt maximaal vijftien minuten voor een interview.” De volgende dag belde hij me op en vroeg of ik mee uit eten wilde. Zijn vrouw bleek heel erg geraakt door het verhaal.’

Begreep hij je zoektocht?

‘Mark had al vaker van mensen gehoord dat ze akelig werden van dat biologische en deterministische. Hij staat zelf heel nuchter en positief in het leven. Daarom hadden we wel een soort botsing. Ook al kreeg ik niet echt een bevredigend antwoord, ik wist in ieder geval wat zijn antwoord was’, vertelt Joep.

Als hij nu terugkijkt op hoe hij het boek vroeger las, vindt Joep dat hij toen een tunnelvisie had: ‘Het is een van de vele boeken over de zin van het leven. Ik kon het toen niet relativeren. De film is nu twee jaar oud, en ik merk dat ik nu veel positiever in het leven sta. Het was ook een soort van gal spuwen. Ik ben nog steeds bezig met vragen over de zin van het leven, maar ik kan het beter relativeren en heb die vragen omarmd.’

Wat is de betekenis van de kinderfilmpjes in de film?

‘De kinderfilmpjes staan symbool voor een geromantiseerd beeld van het verleden. Dat lekkere oranje waasje erover draagt daar ook aan bij. In je kindertijd deed je wat je deed omdat je dat nou eenmaal deed en dat was prima. Ik vond dat het tijd was om afscheid te nemen van deze tijd waarin er nog geen grote vragen waren en alles heel erg logisch en vanzelfsprekend was. De film gaat in feite over het loslaten daarvan en accepteren dat dingen niet zo vanzelfsprekend zijn. Op een gegeven moment worden die levensvragen normaal en dan zie je dat je niet de enige bent die zich hiermee bezighoudt.’

Hoe reageerde je omgeving op het maken van deze film?

‘Veel mensen uit mijn omgeving herkenden zich erin. Natuurlijk ook omdat ik op de kunstacademie zat en je daar wordt doodgegooid met vragen als: wie ben je en waarom wil je dat? Je wordt gedwongen om na te denken over alles wat je doet. Op een gegeven moment zit iedereen in een soort existentiële crisis, vooral tijdens het afstuderen.’ (lacht)

Heb je een bevredigend antwoord gekregen op je vraag?

‘Ik denk vooral dat de angst voor deze vragen minder is geworden. De zwaarte is minder en het neemt een luchtigere en speelsere rol in. Deze levensvragen zorgen er bijvoorbeeld ook voor dat ik heel graag films wil blijven maken. Ze houden me nieuwsgierig. Omdat er nooit een antwoord is kan je eeuwig doorzoeken. Dat is ook wel heel prettig.’