Wat inspireert Ahmet Polat?

De documentaire I Am Not Your Negro is een verfilming van een boek dat schrijver en burgerrechtenactivist James Baldwin nooit afmaakte. De film verbindt de Amerikaanse burgerrechtenbeweging uit de jaren zestig met de #BlackLivesMatter-beweging. Het resultaat is een kritische bevraging van hoe de Amerikaanse samenleving en Hollywood omgaan met Afro-Amerikanen aan de hand van archief en de teksten van Baldwin.

Polat: ‘Als het gaat om racisme en identiteit zitten we in een gespannen tijd. We zijn allemaal op zoek zijn naar nieuwe denkkaders en inzichten. James Baldwin is iemand die, zowel in zijn schrijven als denken, voor een heel breed publiek interessant is. Vanuit een verdiepend en confronterend inzicht gaat hij het ongemakkelijke gesprek over racisme aan.

Het is heel sterk hoe I Am Not Your Negro steeds heen en weer springt van toen naar nu. Je ziet dat Baldwin praat over racisme van decennia geleden, maar dat probleem speelt nu nog steeds. Dat inzicht is heel pijnlijk. Die confrontatie die daardoor in de documentaire ontstaat is fantastisch gedaan.

James Baldwin heeft, net als ik, een tijd in Istanbul gewoond. Ik kwam zijn werk daar al langere tijd tegen. Hij heeft zich ook laten fotograferen door Ara Güler, een Turkse fotograaf. Die foto is nu te zien als onderdeel van de tentoonstelling – trouwens ook zeker een kijktip - Ara Güler, a Play of Light and Shadow.’

Polat: ‘De documentaire Kedi is heerlijk lichte kost om Istanbul te leren kennen. Dat gebeurt namelijk door de ogen van straatkatten. De karakters van de katten weerspiegelen die van de stadsbewoners. Het zijn echte personages.

Ik heb dat ook zo ervaren toen ik nog in Istanbul woonde. Ik woonde in de wijk onder de Galatatoren, een centraal punt in de stad. In mijn straat voerde een vrouw dagelijks de zwerfkatten, waardoor ik elke nacht onder mijn balkon een concert van kattengeluiden had. De katten hadden elkaar lief of maakten ruzie met elkaar. En er was één kat waar ik – dit is geen grap – voor omliep. Zijn kop stond scheef, zijn ene oog zat dicht en hij was twee keer zo groot als alle andere katten. Wát een karakter had die kat. Die liep over straat als een soort maffiabaas. De documentaire Kedi herinnert me daaraan.’

De anime-film Ghost in the Shell speelt zich af in het Japan van 2029 en is een verfilming van de gelijknamige manga-strip van Masamune Shirow. In deze futuristische wereld is het mogelijk het menselijk lichaam volledig te vervangen door kunstmatige onderdelen. Een cyborg politieagente – zij heeft wel een menselijk brein (‘ghost’), maar een kunstmatig lichaam (‘shell’) - jaagt op een mysterieuze hacker: ‘the Puppet Master’, een kunstmatig intelligente levensvorm die inbreekt in het brein van mensen en deze overneemt.

Polat: ‘Door middel van cyberpunk-achtige storytelling worden in deze film hele urgente thema’s behandeld. Zoals identiteit, digitaal versus analoog, migratie en data-oorlogen. Toen ik deze film voor het eerst zag, was ik helemaal in de ban van het feit dat je door de lens van de toekomst heel goed kan reflecteren op de tijden van nu. Dat gegeven is natuurlijk inherent aan sciencefiction, maar in Ghost in the Shell is dat in een magische vorm gegoten.

Ik vind het heel interessant dat ze bijna dertig jaar geleden al bezig waren met thema’s waar wij nu middenin zitten. Zoals de ontwikkelingen met kunstmatige intelligentie en het voorspellen van iemands gedachten.’

Polat: ‘Het verhaal speelt zich af in de favela’s, de armste wijken van Brazilië. Er wonen daar miljoenen mensen in wijken waar het heel gewelddadig is. In de film volg je het leven van een jongen die door middel van een fotocamera de realiteit om zich heen documenteert. Aan de ene kant wil hij journalist worden, maar tegelijkertijd wordt hij ook iemand die de politie informatie verschaft. Daardoor raakt hij in conflict met zichzelf.

Dat vind ik heel mooi, want die fotograaf-rol raakt ook aan mijn eigen werk als fotograaf. Ik zag de speelfilm City of God toen ik in 2006 voor een half jaar in Brazilië als fotograaf ging werken. Ik kom zelf niet uit de favela’s dus ik zal nooit beweren dat ik dezelfde ervaring heb als de hoofdpersoon, maar mijn tijd daar heeft een grote indruk op mij achtergelaten.

In de sloppenwijken vertelden gidsen mij waar ik op welke dag wel en niet moest komen, of wanneer we moesten omlopen vanwege vecht- en schietpartijen. Zó hard is die realiteit, ik had nog nooit zoiets gezien. Die rauwheid voel je heel goed in de film en de stijl van de film sluit enorm goed aan op de beleving van het hoofdpersonage.’

Polat: ‘Regisseur Peter Greenaway is voor mij een grote inspiratie, omdat hij verschillende genres door elkaar heen gebruikt. Hij gaat van film naar opera, naar theater en weer terug. Hij is heel sterk in zijn magisch realisme en esthetiek als regisseur. Mensen denken vaak dat acteurs op de set geen vrijheid hebben, omdat alles zo specifiek uitgedacht is. Maar binnen die sterke kaders is juist heel veel vrijheid voor acteurs om te spelen. Daardoor wordt het spel juist mooi.

Ik houd zelf erg van interdisciplinair werken. Mensen vragen mij vaak of ik fotograaf ben, of van de televisie of dat ik theatermaker ben. Dat je als maker één ‘ding’ doet, is in deze tijd eigenlijk achterhaald. Ik ben meer geïnteresseerd in de thema’s en kies vanuit daar een passende vorm en niet andersom.’

Drie dochters van Eva gaat over de welgestelde Turkse Peri Nalbantoğlu en springt in de vertelling van heden naar verleden.

Polat: ‘Ik vind Elif Safak een van de belangrijkste schrijvers uit de Turkse Republiek van de afgelopen decennia. Je hebt natuurlijk verschillende soorten literaire stijlen. Orhan Pamuk is bijvoorbeeld heel erg van de melancholiek, poëzie en details. Terwijl Safak veel meer van deze tijd is, met een meer antropologische benadering. Ze beschrijft zeer mooie generationele verhalen.'

‘Ik heb deze stripboekenreeks in een keer verslonden. Het is fantastisch, maar bijna niemand kent het. Het is wel echt niche, echt voor liefhebbers. Het is een archeologisch én futuristisch verhaal. In dat verhaal zijn alle superhelden dood, maar hebben de mensen nog wel meta-krachten. Een van de personages gebruikt zijn krachten om archeologisch onderzoek te doen om te achterhalen wat er de afgelopen eeuw is gebeurd. Het gaat dus ook over de geschiedenis van de mensheid. Het is zó intelligent geschreven en prachtig getekend.

Als ik nadenk over alles wat mij inspireert, zijn het altijd verhalen die ongewoon zijn. Verhalen die niet volgens de standaard structuur verlopen of die een meervoudig perspectief in zich hebben.’