Met deze week de volgende documentaires: 'Strijdmakker' van David Kleijwegt, 'Minted: de prijs van cryptokunst' van Nicholas Bruckman en alle afleveringen van de series: 'De opvolging' van Willemiek Kluijfhout, 'Free at Last: Onopgeloste verhalen over Apartheid' van Xoliswa Sithole, Thomas Blom en Misha Wessel en 'Meiden van de Keileweg, 25 jaar later' van Roy Dames.
Strijdmakker (56 min.)
Deze film over schrijver, interviewer en televisiepresentator Wim Brands (1959-2016) werd gemaakt door zijn vaste regisseur David Kleijwegt (Boeken en Boeken op Reis). Voor hun gezamenlijke omroep, de VPRO. Strijdmakker (55 min.) bestaat voor een belangrijk deel uit interviews van Wim Brands met schrijvers. Al die personen zeggen iets over Brands. Niet letterlijk, maar via een omweg. En via hem vast ook weer iets over Kleijwegt.
Tussen interviews met Karl Ove Knausgard, Ellen Deckwitz, Pieter Boskma, David Grossmann en René Gude en voorgelezen fragmenten uit de poëzie van Brands zelf door, toont dit portret hem in het niemandsland vóór het begin en ná het eindpunt van een opname. Als hij sikkeneurig is, loopt als een gorilla of weer eens moet plassen. In het middelpunt van de belangstelling en tegelijk vaak ook verloren, ongemakkelijk en alleen.
‘Ik vraag me altijd af: hoe doen andere mensen het?’ vraagt de Amerikaanse auteur David Sedaris zich hardop af. ‘Mensen die niet schrijven.’ ‘Wat?’ vraagt Brands door. ‘Leven?’ Hoe zij de wereld begrijpen, antwoordt Sedaris, hoe ze er op de één of andere manier vat op krijgen. ‘Mijn jongere zus heeft een maand geleden een einde aan haar leven gemaakt’, vertelt hij. Dit heeft natuurlijk voor gevoelens van rouw, spijt en woede gezorgd.
En daarmee is het thema zelfdoding terug in deze film, nadat de hoofdpersoon zichzelf in de allereerste scène al lachend aan Sedaris heeft geïntroduceerd als ‘Wim, who killed himself’. Was dat een enigszins ongepast grapje? Of toch een self fulfilling prophecy? In wezen waren al zijn interviews te reduceren tot één enkele vraag, constateert Kleijwegt, in één van de voice-overs waarmee hij zijn stemmige film verder richting geeft. ‘Vertel me hoe te leven.’
‘Alles bekijkend constateer ik nu iets dat destijds onopgemerkt bleef voor mij’, vervolgt hij. ‘Die vraag van Wim veranderde langzaam. Steeds vaker ging ’t over dat andere: sterven.’ En zo stevenen de twee strijdmakkers, via beelden en gesprekken die hen met elkaar verbinden, af op het onvermijdelijke einde, in deze kroniek van een door hemzelf aangekondigde dood.
Minted: de prijs van cryptokunst (80 min.)
Zijn NFT's simpelweg een hype, die inmiddels alweer is overgewaaid? Of hebben ze een blijvende impact op de kunstwereld?
Toen Mike Winkelmann, alias Beeple, in 2007 dagelijks tekeningen begon te maken op zijn computer, had hij in elk geval nooit kunnen vermoeden dat die ooit zouden worden erkend als serieuze kunst – en dat hij daarmee bij het befaamde veilinghuis Christie's zou belanden. Beeple’s digitale kunstwerk Everydays: The First 5000 Days – een Non-Fungible Token (NFT), met een unieke digitale handtekening – wordt in 2021 verkocht. Tot zijn eigen verbazing verwisselt de collage van eigenaar voor maar liefst 69 miljoen dollar. Tegenwoordig heeft Winkelmann z‘n eigen studio, waarmee hij probeert te doen wat elke toonaangevende kunstenaar volgens hem ooit deed: het vernieuwen van de kunst zoals we die kennen.
En het begon ooit zo aandoenlijk en klein. Met behulp van een floppy disk en personal computer kan Kevin McCoy in Minted: de prijs van cryptokunst (80 min.) nog steeds de originele digitale kunstwerken laten zien die hij in de jaren negentig maakte. Samen met zijn partner Jennifer stond hij destijds voor een enorme uitdaging: hoe maak je unieke werken, die niet eindeloos kunnen worden gekopieerd? De Blockchain-techniek bood uiteindelijk uitkomst. Daardoor konden NFT’s ook het levenslicht zien – al was daar in eerste instantie nog altijd geen droog brood mee te verdienen. Cars (2014), het digitale kunstwerk van Jennifer en Kevin McCoy dat geldt als de allereerste verkochte Non-Fungible Token, bracht bijvoorbeeld slechts twintig dollar op.
Sindsdien is er veel veranderd: NFT’s groeiden uit tot een hype, zowel in de kunstwereld als daarbuiten, en werden daarna onderdeel van een zogenaamde ‘crypto clash’. Nicholas Bruckman verwerkt die ontwikkeling op een toegankelijke manier in deze vlotte, interessante en speels vormgegeven film. Hij doet dat aan de hand van enkele hoofdpersonen. Fotograaf Justin Aversano begon de foto’s van zijn tweelingenproject Twin Flames enkele jaren geleden bijvoorbeeld als NFT te verkopen, kan zichzelf daardoor nu onderhouden en hoeft dus geen commerciële klussen meer aan te nemen. En de Cubaanse kunstenares Kina Matahari, die in eigen land te maken krijgt met censuur, heeft er ook creatieve vrijheid in gevonden.
Verder hebben NFT’s ook hun eigen kwetsbaarheden. Want wie zorgt ervoor dat anderen jouw werk niet als NFT gaan verkopen, zoals de Nederlandse kunstenares Loish gebeurde? Wie treedt er op als je wordt gehackt? Wat te denken van celebrities, zoals Paris Hilton met haar ‘Bored Apes’ bij talkshow Jimmy Fallon, die met NFT’s een verdienmodel creëren waarvan de artistieke waarde mag worden betwijfeld? En hoe wordt de markt beïnvloed, of zelfs verziekt, door allerlei lieden die snel rijk denken te kunnen worden met de handel in NFT’s? Wanneer het mis gaat en de markt crasht, is één ding in elk geval duidelijk: niet alleen gewone investeerders gaan het schip in, maar ook kunstenaars als Justin Aversano en Kina Matahari kunnen zomaar hun (enige) inkomstenbron verliezen.
De opvolging (6x35 min.)
Hij wil geen geschreeuw en gescheld in de keuken, zegt Jonnie Boer in De opvolging (194 min.). Hij ontzenuwt daarmee meteen het idee dat veel buitenstaanders hebben – gevoed door allerlei televisieprogramma’s over chefkoks en een serie zoals The Bear – van hoe ’t eraan toe gaat in toprestaurants. Bij De Librije in Zwolle, al twintig jaar goed voor drie Michelinsterren, wordt er echter niet met pannen gesmeten. Jonnie zweert volgens eigen zeggen wel bij streng en sociaal.
Topkoks zijn rocksterren geworden. Toen Jonnie en zijn vrouw Thérèse, gastvrouw en sommelier, hun restaurant begonnen, lag dat idee nog in de nabije toekomst verscholen. René Froger moest er zelfs aan te pas komen om een lening te krijgen. Zijn handtekening in ruil voor de handtekening van de bank. In hun eigen zaak begonnen Jonnie en Thérèse vervolgens te werken met streekproducten – tegenwoordig ook al bon ton. Zo groeiden ze van één naar drie sterren, de hoogste score.
En nu ligt al een tijdje de vraag op tafel hoe het verder moet met De Librije. Dat is tevens de centrale vraag van deze zesdelige serie van Willemiek Kluijfhout (Sergio Herman: Fucking Perfect en de oesterfilm The Taste of Desire). Het voorlopige antwoord is overigens al gegeven: dochter Isabelle (gastvrouw), zoon Jimmie (chef de partie) en head-chef Nelson Tanate zijn elk voor een klein deel eigenaar geworden van het bedrijf. Verwacht overigens geen Succession-achtige toestanden bij de familie Boer.
Geen herrie in de keuken, zogezegd. In wezen lijken de vijf centrale spelers, die elk hun eigen aflevering toebedeeld hebben gekregen, ’t namelijk helemaal eens over de toekomst van De Librije. Jonnie en Thérèse moeten ’t alleen ‘een beetje los gaan laten’. Isabelle en Jimmie zoeken voorzichtig hun eigen plek en proberen tegelijk uit de schaduw van hun ouders te treden. En Nelson, inmiddels bijna-familie, wil aantonen dat het driesterrenrestaurant méér is dan alleen Jonnie en Thérèse.
De grote uitdaging lijkt vooral of ze dat hoge niveau ook in de toekomst vast kunnen houden. De opvolging ontbeert dus echt drama of ontwikkeling. De sjiek ogende serie is vooral een smakelijk uitgeserveerde ode aan het levenswerk van Jonnie en Thérèse Boer en hun excellente team – in perspectief geplaatst door insiders zoals restaurantrecensent Joël Broekaert, chefkok Hans van Wolde (Brut 172) en voormalig Michelin-inspecteur Werner Loens – dat al jaren op eenzame hoogte staat in Nederland.