Thomas en Misha zijn onderzoeksjournalisten en maken samen al jaren documentaires waaronder get voor een Emmy genomineerde The Hunt for Gaddafi’s Billions (2020). Voor deze documentaire was het duo veel in Zuid-Afrika, waar destijds de zaak van de anti-apartheid activist Ahmed Timol weer volop in de aandacht was. Het regime beweerde jarenlang dat hij in 1971 was overleden door zelf van de tiende verdieping van het politiebureau te springen, maar zijn familie hield vol dat hij werd geduwd.

De zaak van deze vrijheidsstrijder stond niet op zichzelf. Blom: ‘Achter de namen van heel veel vermoorde vrijheidsstrijders stonden woorden als “zelfmoord” of “uitgegleden”. Allemaal apartheidsleugens die nog steeds officieel in de boeken staan.’ Wessel: ‘Het riep heel veel vragen op bij ons. We waren meteen geprikkeld: misschien zit daar wel een verhaal in.’  

Misha Wessel en Thomas Blom werkten voor deze serie een samen met de Zuid-Afrikaanse regisseur Xoliswa Sithole, een bekende documentairemaker met twee BAFTA’s op haar naam. Wessel vertelt: ‘Iedereen in Zuid-Afrika kent haar en ze heeft veel goede contacten. Zonder haar waren we nooit bij bepaalde mensen terecht gekomen.’ Blom vult aan: ‘Xoliswa wíl die verhalen vertellen, ook al ligt het gevoelig. Ze is eigengereid en onafhankelijk.’

Sithole belt in vanuit Zuid-Afrika. Ze kijkt uit naar de première van de serie in haar thuisland, maar geeft aan dat er ook nervositeit heerst: ‘Oude wonden worden weer opengehaald, maar ik vind dat we over deze gebeurtenissen moeten blijven praten.

Deze productie is een fantastisch cadeau voor de Zuid-Afrikanen, want het is lang stil geweest. De generatie die na de vrijlating van Mandela is geboren, kent deze verhalen niet. Maar het is ónze geschiedenis en de serie laat zien van hoe ver dit land is gekomen.’

Sithole noemt de samenwerking met haar Nederlandse collega’s een echt partnerschap. ‘Mijn stem was net zo belangrijk als die van hen. Het is heel belangrijk dat ze ervoor hebben gekozen om met een zwarte Zuid-Afrikaan te werken. Het zorgt ervoor dat er een authentieke stem in het verhaal zit. Er was wederzijds respect en iedereen bracht een andere kracht met zich mee.’

Als witte Europeanen hadden Blom en Wessel een heel ander perspectief. Daarmee werd ook rekening gehouden in het verdelen van de interviews. Wessel: ‘Je kijkt eerst naar wie de beste connectie heeft met de geïnterviewde. Xoliswa begon tijdens een interview met een slachtoffer een struggle song te zingen bijvoorbeeld. De man die we interviewden brak meteen open. Dat hadden Thomas en ik nooit voor elkaar kunnen krijgen. Anderzijds reageert een Afrikaner politiekolonel heel anders op mij dan op Xoliswa. We hebben altijd gekeken naar wat het beste zou zijn voor de serie.’

In Free at Last komen voor het eerst de daders van het apartheidsregime ook uitgebreid aan het woord. Het gemak waarmee de Afrikaners vertellen hoe ze zwarte Zuid-Afrikanen vermoordden, is onthutsend.

Blom: ‘Deze mannen zijn door het systeem gedreven om deze moorden uit te voeren. Zij vragen niet om vergiffenis en weten precies wat ze gedaan hebben. Ze vertellen het open en eerlijk.’

Dit geldt ook voor Chappie Klopper, een voormalige moordenaar in dienst van het regime die in de serie voor het eerst zijn verhaal onthult. Ook hij vertelt in een interview in de tweede aflevering zonder remmingen zijn aandeel in de geschiedenis.

‘Ik probeerde hem niet in mijn vraagstelling te veroordelen en hem menselijk te benaderen,’ blikt Wessel terug. ‘Daarmee hoop je dat hij zo eerlijk mogelijk zijn verhaal doet. Dat gaat op basis van vertrouwen.’ 

De wreedheden gedurende het Zuid-Afrikaanse Apartheidsregime waren ongekend. Zelfs kinderen werden door de moordcommando’s neergeschoten. Waren de makers nog verbaasd over de verhalen die ze op tafel kregen?

Wessel: ‘Veel interviews zijn met tranen geëindigd,’ vertelt Wessel, ‘bij de geïnterviewden, maar ook bij ons. Het bracht emoties aan de oppervlakte die heel lang verborgen waren gebleven. Bovendien zat er een Zuid-Afrikaanse crew omheen, waaronder een zwarte geluidsman en Xoliswa. Voor hen was het echt heftig om alles te horen.

Er was zelfs een camera-assistente die de ruimte uitliep omdat ze het niet meer trok. Natuurlijk laat je dat niet onberoerd. Dat moet ook niet, want het ís allemaal heel heftig. Wat wij op dat moment voelen, proberen we ook over te brengen in de serie.’

‘Het systematische vond ik schokkend,’ vervolgt Blom. ‘Ze creëerden een systeem waarin deze moordescapades konden bestaan. En wat mij ook trof: dit waren de uitvoerders. Wie gaf de opdrachten? Er is geen generaal of politicus veroordeeld. We laten in de serie zien hoe dat zo ver heeft kunnen komen.’