De bloedende tranen van Maria in een Limburgs rijtjeshuis

De woonkamer van Susannah en Leon Meessen staat vol met heiligenbeelden die hun tranen niet kunnen bedwingen. Een wonder, geloven ze. Het echtpaar bereidt zich erop voor dat hun woonkamer annex huiskapel zal veranderen in een internationaal bedevaartoord, waar miljoenen pelgrims hun heil zullen zoeken. 

Van Heusden en Mulder volgden, samen met cameraman en visueel kunstenaar Jefta Varwijk, het echtpaar tijdens hun dagelijkse bezigheden, die vooral in het teken staan van bidden en het verwerken van de boodschappen die ze vanuit de hemel doorkrijgen.  

Waarom wilden jullie deze film maken?

Jaap van Heusden: ‘Het wonder van Oirsbeek komt voort uit de speelfilm De man uit Rome, die ik eerder maakte. Die film gaat over een priester die een vermeend wonder in Limburg komt onderzoeken. In de jaren dat ik bezig was met het vooronderzoek, kwam ik over de vloer bij veel mensen die met zo’n mirakelonderzoek in aanraking waren gekomen. Zo kwam ik ook bij deze mensen terecht.

Eigenlijk waren ze dus, als je het heel grof zou willen zeggen, research material, maar hun verhaal was té goed om links te laten liggen. Kees-Jan was in die periode als een soort obsessed maniac het hele internet aan het afstruinen naar intense nieuwsbeelden, die hij condenseerde in een soort visuele columns. Ik heb 'm toen gevraagd of hij een keer met me mee naar Limburg ging, om te kijken of we er iets mee konden.'

Kees-Jan Mulder: ‘Ik was zelf best wel afgevlakt geraakt door het maken van die columns en de totale gruwelijkheid van die nieuwsbeelden. Daar moet je echt een soort schild tegen ontwikkelen, wat zich bij mij uitte in een bepaald soort cynisme. En toen ontmoetten we deze mensen, die voor elk beeld opnieuw een gevoel van medelijden weten op te wekken. Een medelijden dat zó door hen heen gaat, dat hun beelden ervan gaan huilen.

Binnen het katholicisme heerst er een soort claim dat God zich laat raken door al het lijden op de wereld. Als je dat als mens doet, is dat niet gezond en moet je een soort veiligheid inbouwen. Maar als deze mensen, net als God, all-in gaan, hoe ziet dat er dan uit? En wat betekent het om daarmee verbonden te zijn? Dat waren de vragen die ons deden besluiten om deze film te maken.'

Even praktisch: jullie stonden daar met twee regisseurs en een cameraman in een piepklein rijtjeshuis vol bidprenten en heiligenbeelden. Hoe ging dat eraan toe?

Van Heusden: ‘Aan het begin gingen we nog wel eens op meubels staan of verplaatsten we iets om een lamp te stationeren. Daar werd in eerste instantie niks van gezegd, maar later in het proces scholden ze ons wel eens de huid vol. Het is ook geen normaal huis in hun beleving, maar een kapel. Een heilige plek, die we dan aantastten. Zo leer je elkaar wel een beetje kennen.’

Mulder: ‘Later hadden we een partytent aangeschaft, zodat we een deel van het meubilair daaronder in de tuin konden zetten.’

Van Heusden: ‘De ene keer was het er ook ijskoud en dan weer snikheet, afhankelijk van of de verwarming werkte. Dan stonden we wel te lijden daar. Maar goed, vergeleken met het lijden van Leon en Susannah was dat niet zo diepgaand.’

Was er ook ruimte voor luchtigheid in het filmproces?

Van Heusden: ‘Niet als het over lijden gaat, maar voor henzelf zeker. Ze zijn bij vlagen heel grappig en reflecteren op zichzelf. Dat houdt het draaglijk. In een scène knipoogt Leon naar de camera, dat is een veelzeggend moment. We hebben als experiment wel een versie van de film gemonteerd waar alle lucht is uitgesneden, maar je herkende ze daar niet meer terug. Dan merkte je in een keer: dat is ook een fundamenteel onderdeel van wie ze zijn.’

Mulder vult aan: ‘Je kunt niet alleen maar een ode aan de heiligheid maken. Die menselijke, komische kant hoort er ook bij.’

Van Heusden: ‘En ook de creepy kant. Want soms zijn de gebeurtenissen ook gewoon eng, toch? Je krijgt nogal wat te verstouwen. Dat was ook wel een hele zoektocht binnen de film. Aan de ene kant wil je de kijker meetrekken in het leven van het echtpaar en hun beleving van de werkelijkheid, maar af en toe moet je ook pas op de plaats maken en aan de kijker duidelijk maken dat je hun verbazing begrijpt.

De scène bij de priester in Banneux is daar een voorbeeld van. Die krijgt een uitgetypte profetie [een uitspraak in de naam van een godheid die de toekomst voorspelt, red.] van het echtpaar in zijn handen gedrukt en denkt: wat moet ik hiér in vredesnaam mee? Ik denk dat dat soort scènes een soort ijkpunten zijn waarbij je als kijker begrijpt dat je niet de enige bent die dit heftig vindt.’

Het echtpaar uit jullie film is dan ook niet onomstreden. De Rooms-Katholieke kerk erkent hun heiligdom niet en ook het bisdom van Roermond, waar Oirsbeek onder valt, biedt hen geen kerkelijke steun. Sceptische dorpsgenoten hebben in het verleden ruiten ingegooid of dode ratten voor de deur gelegd. Waarom hebben jullie ervoor gekozen om dat in jullie film achterwege te laten?

Van Heusden: ‘Tijdens het draaien stond er meermaals politie voor de deur vanwege een zoveelste voorval met een buurtgenoot. We kozen ervoor dat niet mee te nemen, omdat het niet tot de essentie van deze film behoorde. Die gaat echt over hun ontroering over het lijden van de wereld. En het lijden dat zij daar zelf aan over houden.

Het moest ook geen paradijsvogelsportret worden. Geen Man bijt hond-achtige reportage over de beslommeringen van een stel excentriekelingen.’

Mulder: ‘Het is natuurlijk niet voor niets dat zij al zo vaak in het nieuws zijn geweest. Ze zoeken een podium voor hun overtuigingen. Als documentairemaker is dat echt een balancing act, want wij willen geen uitlaatklep worden voor de boodschappen die zij per se de wereld in willen zenden. Wij hebben een ander verhaal in ze gezien.

Ik hoop dat deze film niet een reden is voor een volgende dode rat op de stoep, maar juist het inzicht biedt dat het over ménsen gaat. Dat een dorpsgenoot denkt: laat ik hen eens groeten en vragen hoe het gaat. Laat ik eens boodschappen voor ze doen. Ik hoop en geloof dat het die kant op kan gaan.’

Jullie zijn beiden gelovig en specifiek protestants. Wat voor invloed had jullie eigen geloof op het portretteren van dit echtpaar?

Van Heusden: ‘Voor mij heeft vooral het maken van De Man uit Rome veel betekend in dat proces. Normaal ben ik projecten jarenlang aan het researchen voordat ik denk: nú zit ik er dicht genoeg op. Bij die film was dat anders. Ik had constant het idee dat ik té dicht op het onderwerp zat om het goed te kunnen uitvoeren.

Mijn medeschrijver Rogier de Blok, die agnost is, heeft dat proces heel erg vlot getrokken. Wanneer ik zelf een scène te religieus vond, zei hij: ‘’Ja, maar dat is toch gewoon een fucking goede dramascène? Je bent een idioot als je dat eruit laat.’’

Dat heeft voor mij de vrijheid geboden om bij deze film te denken: maak je niet zo druk. Je kijkt uiteindelijk als mens. Wat zij geloven is zó totaal anders dan alles wat ik ooit in mijn leven zou kunnen geloven. Op een bepaalde manier is het zelfs een heel andere religie. Maar weet je, het maakt helemaal niks uit. Het idee is dat je het stel ontmoet als mensen en je je oordeel uitstelt. In die zin is het niet per se een supergelovige film, denk ik.’ 

Geloven jullie zelf in wonderen?

Mulder: ‘Wie niet in wonderen gelooft, is geen realist. Een oude Joodse wijsheid.'

Van Heusden: ‘Voor mij is het een wonder dat Susannah en Leon bij elkaar zijn. Dat in zo’n bizarre wereld juist deze twee mensen elkaar zijn tegengekomen. Dat zij elkaar steun kunnen geven in een leven dat bijna onverdraagbaar is. Dat vind ik makkelijk om als wonder aan te merken.'