'Afghaanse vrouwen zijn de hoop van Afghanistan'

Toen Najiba Noori’s moeder dertien jaar oud was, werd zij uitgehuwelijkt aan een dertig jaar oudere man. Tijdens haar huwelijk streed Hawa daarom voor een beter lot van haar kinderen, met succes. Dochter Najiba maakte haar middelbare school af, studeerde en werd journalist. Ook haar broers en zussen studeerden en bouwden daarna een eigen leven op.

Dan is het Hawa’s beurt: ze wil leren lezen, schrijven en een eigen bedrijf opstarten. Ze gaat voortvarend aan het werk, terwijl haar kinderen de zorg voor hun zieke vader op zich nemen.

Maar in augustus 2021 trekken de Amerikaanse troepen zich terug uit Kabul, gevolgd door een snelle machtsovername door de Taliban. Hun sterke inperking van vrouwenrechten verandert het leven van miljoenen Afghaanse vrouwen, ook Hawa en haar gezin blijven niet gespaard.

'Ik wilde heel graag deze film over mijn moeder Hawa maken', vertelt regisseur Najiba Noori midden in de festivaldrukte van het IDFA in Internationaal Theater Amsterdam. Het patriarchale systeem in Afghanistan had volgens Noori veel invloed op het leven van Hawa. 

'Toch verlangde mijn moeder ernaar om te leren lezen en schrijven en om te werken', vertelt Noori trots. 'Ze wilde een onafhankelijke vrouw zijn. Ik ben enorm onder de indruk van haar moed en vastberadenheid. Ze was het echt zat om thuis te zitten: ze wilde het leven ervaren. Daar móest ik een film over maken.'

Haar moeders vastberadenheid zorgde ervoor dat Noori als meisje een totaal ander leven kon leiden dan haar moeder. Daarnaast had ze de tijd mee. De regisseur is geboren in 1995 en groeide op ten tijde van de Amerikaanse militaire aanwezigheid in Afghanistan. Ondanks de voortdurende oorlogen en conflicten die in die tijd in de provincies woedden, was er ook vooruitgang.

Noori: 'Op sommige punten werd het steeds beter voor de bevolking, met name voor vrouwen. We konden werken en werden onderdeel van belangrijke delen van de maatschappij, zoals de overheid en in het onderwijs. Vrouwen konden iets bereiken en onafhankelijk worden. Mijn moeder steunde ons daar enorm in. Ze wilde dat mijn zussen en ik onafhankelijk werden, dat we niet hetzelfde zouden meemaken als zij.'

In augustus 2021 veranderde echter alles. Nadat de Verenigde Staten hun militaire troepen uit Afghanistan terugtrok, namen de Taliban de macht over – voorafgegaan door een deal tussen de VS en de Taliban gesloten in 2020.

Noori was hier enorm verbaasd over: 'Het kwam als een verrassing dat de VS een deal sloot met deze terroristische organisatie. We wisten meteen dat dit foute boel was. Iedereen wist nog hoe repressief hun regime was toen ze in de jaren ’90 aan de macht kwamen, zeker voor vrouwen.'

'De Taliban zijn niet verandert tijdens hun afwezigheid in machtsposities', vervolgt de regisseur, 'ze zijn erger geworden. Wat mij betreft heeft de VS met deze deal gezegd: "Het is allemaal prima zolang de Taliban ons niet aanvallen, maar het lot van de Afghaanse bevolking boeit ons niet".'

In huize Noori verandert veel. Het lezen en schrijven van Hawa komt op een laag pitje te staan en er zijn grote zorgen om de toekomst van kleindochter Zahra, die tijdelijk bij haar grootouders woont.

Najiba Noori vluchtte halsoverkop vanuit Afghanistan naar Frankrijk, waar ze vanwege haar werk als journaliste contacten had. Die beslissing nam ze in enkele uren. 'Als onafhankelijke en vrouwelijke journalist had ik niet onder de heerschappij van de Taliban kunnen leven. Door die snelle vlucht was ik veilig, maar ik besefte pas wat er was gebeurd toen ik al een paar maanden in Frankrijk zat. Ik had enorme survivor’s guilt. Ik kon het land dan wel uitkomen, maar hoe moest het met al die vrouwen die daar nog zaten?'

Afghaanse vrouwen leverden onder het nieuwe bewind van de Taliban immers steeds meer rechten in. Noori vertelt daarover: ‘Ik zou niet durven om vanuit het veilige Europa namens de vrouwen in Afghanistan te praten over wat er moet gebeuren. Ik weet dat ze de vrijheid willen die ze hadden: werken, studeren en hun leven leiden zoals ze willen. Ze willen niet uit de samenleving worden gewist en zijn op iedere mogelijke manier in verzet, ondanks dat dit alleen vanuit huis kan omdat ze niet meer de straat op mogen. De Afghaanse vrouwen zijn wat mij betreft dé hoop van Afghanistan.’

De machtsovername en bijbehorende rechteninperking voor vrouwen zorgde voor een grote verandering in Noori’s documentaire: 'Het is nog steeds het verhaal van mijn moeder die leert lezen en schrijven en een leven voor zichzelf probeert op te bouwen. Maar nu meisjes verbannen zijn uit het onderwijs, is het een groter verhaal. Het is het verhaal van alle vrouwen in Afghanistan geworden. Het leren lezen en schrijven in de documentaire is nu een symbool voor het gebrek aan toegang tot educatie voor meisjes en vrouwen.'

Ondertussen nam broer Ali Rasul Noori het filmen in Afghanistan over. Op afstand aan de film werken was niet eenvoudig, maar broer en zus waren al op elkaar ingespeeld. Noori: 'Onze manier van filmen is vrijwel hetzelfde. We hebben praktisch dezelfde blik. Bovendien gaat het over ónze moeder, voor Rasul is deze documentaire net zo persoonlijk als voor mij.'

De veiligheid van Rasul was een bron van grote zorg. Hij kon niet zomaar de straat op om te filmen. De keren dat hij dat wel deed, werd hij gearresteerd door de Taliban en zwaar mishandeld. 'Zelfs binnenhuis voelde hij zich niet veilig,' vertelt Najiba, 'de Taliban deed in die periode veel huiszoekingen. Rasul was bang dat ze midden in de opnames binnen zouden vallen.'

Het monteren van de door haar broer gefilmde beelden viel Noori eveneens zwaar: 'Mijn thuisland verlaten was traumatiserend. Het was zwaar om de door mijn broer gestuurde beelden van mijn familie te zien. Toch gaf het me kracht. Ik voelde heel sterk dat het belangrijk was om dit moment in de Afghaanse geschiedenis vast te leggen en met de wereld te delen.'

Noori’s missie om vast te leggen en te delen wat er in haar thuisland gebeurde, hield haar op de been. 'Ik ben niet geschokt door wat de Taliban doet in Afghanistan, ik wist al waar ze toe in staat zijn. Wat ik erger vind, is hoe stil de rest van de wereld hierover is. Afghanistan is een vergeten land geworden. We zijn nauwelijks meer in het nieuws.'

'Ondertussen is het land een broedplaats voor allerlei terroristische groeperingen,' aldus Noori. 'Jonge jongens worden gebrainwasht op school en meisjes mogen nauwelijks nog naar buiten. Er gaat een hele generatie verloren, maar de rest van de wereld lijkt het te normaliseren.'

Writing Hawa laat zien hoe grote geopolitieke beslissingen en omwentelingen invloed hebben op de Afghaanse burgers. Noori: 'Het is zo’n persoonlijk verhaal. Door deze film zie je hoe de politiek het leven van de bevolking heeft veranderd. We hebben een keerpunt in de geschiedenis gedocumenteerd, door de ogen van een familie. Op die manier kunnen mensen, waar ze ook vandaan komen, zich verbinden met Afghanen.'

Writing Hawa ging in november 2024 in première op IDFA, in aanwezigheid van regisseur Najiba Noori, co-regisseur en broer Rasul Noori en moeder Hawa. Hawa en Rasul voegde zich drie jaar na Najiba’s vlucht bij haar in Frankrijk. Najiba’s zus en haar dochter Zahra (ook te zien in de film) wonen nog in Afghanistan.

De documentaire Writing Hawa is een co-productie van Tag Film, Een van de jongens en EO. De film ging in première tijdens IDFA 2024 en is tussen 21 en 29 maart te zien op Movies That Matter Festival in Den Haag.

Later dit jaar wordt de documentaire uit gezonden door de EO op NPO 2, NPO Start en NPO Doc