‘Ik kan nog steeds met een Trump-aanhanger bevriend zijn’

Oswaldo Payá Sardiñas (1952-2012) was de leider van de Christelijke Bevrijdingsbeweging, de politieke oppositie van de Cubaanse regering, tot hij onder verdachte omstandigheden om het leven kwam. Sinds zijn dood zet zijn dochter, Rosa María, de strijd voor een democratisch Cuba met dezelfde ambitie voort.

In 2016 ontmoet Nanfu Wang Rosa María op een filmfestival, waar de regisseur haar eerste film Hooligan Sparrow vertoonde. De twee raken aan de praat en komen erachter dat ze een hoop raakvlakken hebben. Beiden groeiden op onder totalitaire communistische regimes en hebben ambities om positieve veranderingen in de wereld teweeg te brengen: Payá als activiste, Wang als filmmaker.

Het optimisme en de vastberadenheid van Payá inspireerde Wang. De regisseur vroeg of ze Payá’s leven als beginnend activist mocht vastleggen. Zeven jaar lang filmde Wang Night is Not Eternal, waarin de regisseur door middel van zowel Payá’s activisme als haar persoonlijke anekdotes hun gedeelde strijd voor democratische verandering vastlegt.

Nanfu, waarom dacht je op het moment dat je Rosa ontmoette: haar ga ik volgen voor een nieuwe film?
Wang: ‘Ik ontmoette Rosa aan het begin van mijn carrière. Op dat moment was ik best wel zoekende naar wat het maken van documentaires voor me betekende en wat ik ermee kon bereiken. Aanvankelijk dacht ik dat ik met documentaires positieve veranderingen in de wereld teweeg kon brengen, maar na mijn eerste film kreeg ik daar twijfels over.’

‘Waar ik sceptisch naar de toekomst keek, was Rosa tijdens onze ontmoeting juist optimistisch en vastberaden. Ze inspireerde me met haar moed en ik dacht: dit is iemand die dingen kan bereiken waar ik me momenteel niet toe in staat voel. Daarnaast zag ik op dat moment in Cuba een grotere kans op politieke verandering dan in China.

‘Zo verzachtte President Obama bijvoorbeeld het handelsverbod van Cuba met de Verenigde Staten en was er ook een flinke toestroom aan toeristen in Cuba. Bovendien is het een kleiner land dan China, dus dacht ik dat ik op kleinere schaal veel kon leren van hoe de mensen in Cuba zich op dat moment op het gebied van activisme individueel aan het organiseren waren.’

Hoe ging het filmproces van start?
Wang: ‘Ongeveer een half jaar na onze ontmoeting begon ik met filmen. In de tussentijd belden we en legde ik uit wat ik met de film wilde bereiken en wat het filmproces zou inhouden. Veel mensen begrijpen niet dat het filmen van een documentaire een intiem proces is waarin je erg veel tijd met elkaar spendeert.’

‘Toen ze akkoord ging, vloog ik al vrij snel met Rosa naar Cuba, waar ze inmiddels wegens veiligheidsredenen niet meer woonde. Daar vergezelde ik haar bij bezoeken aan vrienden en familie. We reisden ook af naar Puerto Rico en ik verbleef bij haar in huis in Miami. Er ontstond een hechte vriendschap. Als we niet aan het filmen waren praatten we over relaties, we deelden kleding en sliepen bij elkaar in bed, net zoals alle vriendinnen doen.’

Op een bepaald moment in de documentaire groeien jullie politieke voorkeuren uit elkaar. Hoe verliep dat?
Wang: ‘Toen ik net was bevallen hadden Rosa en ik een periode wat minder contact. Opeens zag ik haar toen tijdens een speech van Trump op televisie achter hem op de tribune staan. Daar schrok ik van. Ik begreep het niet, want ik had nooit verwacht dat Rosa en ik verschillende politieke voorkeuren zouden hebben. Ik ben geen Trump-aanhanger en ik kan niet achter zijn acties en uitspraken staan.’

‘Ik dacht: als Rosa hem wel steunt, wat zegt dat dan over mijn perceptie van onze gelijkenissen? Betekende het dat er al die tijd fundamentele verschillen tussen ons waren die ik niet kon zien? Of zijn die geleidelijk ontstaan? Wat zegt dat over onze vriendschap?’

Waarom stond ze daar?
Wang: ‘Rosa is erg pragmatisch. Haar strijd voor een democratisch Cuba is haar prioriteit. Zoals ze in de documentaire ook zegt: ze werkt met iedereen samen die daarbij te pas kan komen. Of dat nou Trump of Biden is, ze werkt met iedereen samen die in de positie verkeert om beslissingen te nemen ter bevordering van de democratische beweging in Cuba.’

Vond je het moeilijk om daar begrip voor te tonen?
Wang: ‘Ik zag in dat er een verschil was tussen onze beroepen. Ik ben filmmaker, dus hoef niet met politici te werken om te doen wat ik wil doen. En in haar geval, of je haar nou zou definiëren als een activist, politicus of publiek figuur, zij is in zekere zin afhankelijk van allerlei politici om dingen gedaan te krijgen.’

‘Toen ik me dat realiseerde, vond ik ook dat ik niet het recht had om zo over haar beslissing te oordelen. Andere politieke leiders die het niet met Trump eens zijn moeten hem ook de hand schudden, hun persoonlijke meningen daargelaten. Als ik erop terugkijk, vind ik dat ik soms te veroordelend was. Pas later in het filmproces kon ik onze verschillen beter omarmen.’

Kun je bevriend blijven met iemand die een ander politiek denkbeeld heeft?
Wang: ‘Ja, zeker. Ik heb veel vrienden die een andere visie hebben op het leven en de wereld dan ik. Ik heb ook meerdere vrienden die op Trump stemmen. Ik vind het zonde dat politieke meningsverschillen altijd het gevoel creëren alsof je aan andere uiteindes van het spectrum moet staan.’

‘We zijn op een punt beland waar veel mensen het gevoel hebben dat je geen normaal gesprek kunt voeren met iemand die niet dezelfde politieke overtuigingen deelt. Als je mensen in het echt ontmoet en in gesprek gaat, kom je er vaak achter dat je meer gemeen hebt dan je denkt. Ik kan nog steeds met een Trump-aanhanger bevriend zijn, begrijpen waarom diegene daarop stemde en oprecht geloven dat deze persoon goede bedoelingen heeft.’

Wat hoop je dat de kijker van deze documentaire opsteekt?
Wang: ‘Ik hoop dat de documentaire bijdraagt aan het begrip van de complexiteit van activisme. Veel mensen strijden voor verandering en zijn teleurgesteld dat die strijd soms niet direct iets oplevert. Deze film laat zien dat hier soms veel complexe redenen voor zijn.’

‘Toen ik in 2016 betwijfelde of documentaires verandering teweeg konden brengen, voelde ik me pessimistisch en teleurgesteld. Nu realiseer ik me dat ik met deze film misschien wel een zaadje plant in iemands hoofd. Dat het soms jaren kan duren voordat je de resultaten van je activisme terugziet. Je creëert misschien geen directe politieke veranderingen, maar jouw moed inspireert wellicht de volgende generatie om ook actie te voeren.’