‘Je ziet duidelijk hoe de aardbeving alles in enkele seconden liet instorten’ 

Tijdens de verwoestende aardbeving in Turkije en Syrië in 2023 stortten in een paar minuten duizenden gebouwen in. Veel van deze gebouwen waren aangeprezen als 'aardbevingsbestendig', maar voldeden niet aan de bouwvoorschriften. Corruptie en gebrekkig toezicht speelden hierin een grote rol.

Death Without Mercy brengt met drone-opnames van ingestorte steden, ondergrondse video’s vanuit het puin en persoonlijke verhalen van overlevenden de omvang van de ramp pijnlijk duidelijk in beeld, maar laat ook de kracht en saamhorigheid van de lokale bevolking zien. 

Meltem, jij hebt een persoonlijke band met de regio waar de aardbeving plaatsvond. Wat waren je eerste gedachten bij het kijken van de documentaire?
 
Meltem Halaceli: ‘Ik kom al heel mijn leven in de stad Antakya, de hoofdstad van Hatay, waar mijn moeder is geboren en getogen. Als kind heb ik daar veel zomers doorgebracht en heb daar mooie herinneringen aan. Door alles wat er verwoest is, voelt het voor mij alsof ik zelf ook iets ben verloren.  

Het was voor mij dus heel intens om naar Death Without Mercy te kijken. De film bracht me terug naar het moment waarop ik twee jaar geleden het nieuws over de aardbeving hoorde en de eerste beelden vanuit Hatay zag. Ik werd in die dagen overspoeld door berichten van familie over vermisten en naar wie ze nog op zoek waren. 

Ik kon het eerste kwartier van de documentaire mijn tranen niet tegenhouden. Het is ongelofelijk wat je ziet. Ik vond het heel sterk dat er een klok van een beveiligingscamera boven in beeld is te zien. Je ziet duidelijk hoe de aardbeving alles in enkele seconden liet instorten.’ 

In de film is ook het gebrek aan hulp zichtbaar. Burgers gaan zelf op zoek onder het puin en moeten alles zelf maar opknappen in het rampgebied. Herken jij dat? 

‘Honderd procent! Het maakt me nog steeds woedend. Er is te lang gewacht met het uitsturen van hulpdiensten en het leger. Natuurlijk kun je zeggen: het gebied is zo groot en op zo’n grote schaal reddingsacties uitvoeren is ook lastig, maar dat gaat er bij mij niet in. Japan is ook een aardbevingsgebied en daar heeft de staat wel protocollen. 

Dit moet in Turkije ook kunnen, maar ondertussen kreeg ik berichten van kennissen in het gebied die mij vroegen of ik mensen kende die een graafmachine konden besturen. Want er waren wel graafmachines, maar geen bestuurders ter plekke. Er was totaal geen coördinatie, dus burgers gingen zelf maar mensen redden. In de regen, met blote handen en voeten.’

Veel van de ingestorte gebouwen werden aangeprezen als 'aardbevingsbestendig', maar voldeden niet aan de bouwvoorschriften. Hoe kijk jij hier tegenaan? 

‘De autoriteiten zijn verantwoordelijk voor het handhaven van wettelijke regels en het aardbevingsbestendig maken van gebouwen. Na de aardbeving van Izmit in 1999, werd er een fonds opgericht waar iedere burger aan bijdroeg via belastinggeld. Dit geld was bestemd voor aardbevingsbestendige woningen, maar in 2018 werd deze verplichting geschrapt. Het geld werd besteed aan infrastructuur en luxeprojecten, het voornemen om de burgers te beschermen tegen aardbevingen werd verwaarloosd. 

De Rönesans Rezidans, het grote gebouwencomplex dat ook in de documentaire te zien is, is daar een goed voorbeeld van. Het was een van de duurste, meest luxueuze resorts van Antakya. Ik ken het gebouw, want mijn nichtje en haar dochter woonden daar. Gelukkig waren zij op het moment van de aardbeving niet thuis. 

De bovenste verdiepingen waren niet verstevigd en zijn klakkeloos boven op de rest gebouwd, waardoor de onderste steunpilaren hun werk niet konden doen. Ook bleek de bodem achteraf niet geschikt voor zo’n gebouw. Het gebouw klapte in één keer om tijdens de beving.’ 

Zijn de mensen die hiervoor verantwoordelijk zijn inmiddels vervolgd? 

‘Er lopen honderden rechtszaken. Niet vanuit de overheid, maar van families van slachtoffers die zich verenigd hebben, bijvoorbeeld via het platform Adalet pesinde kosan aileler. Dit platform, waarvan de naam “Families die strijden voor gerechtigheid” betekent, eist dat naast de ingenieurs ook ambtenaren die nalatig waren, worden bestraft.

Deze ingenieurs zijn rijk en hebben dure en betere advocaten tot hun beschikking in tegenstelling tot de families. Tot nu toe zijn slechts enkelen berecht, maar nog lang niet alle verantwoordelijken zijn bestraft.’

Aan het eind van de documentaire is te zien dat de ingestorte stad in een razend tempo wordt opgeruimd. Kun je daar iets over vertellen?

‘In de tien dagen dat ik vlak na de ramp met Frontlinie in Antakya was, heb ik geen enkele hulpdienst gezien. Wel zag ik talloze vrachtwagens en graafmachines die al het puin weghaalden. Dat ging heel rigoureus. Ik heb video’s gezien van puinstortingen waar lichaamsdelen van dodelijke slachtoffers te zien waren. Mensen kwamen soms op ons afgerend, wanhopig roepend dat hun naasten nog onder het puin lagen terwijl er werd geruimd.

Je kunt de stad zien als een groot plaats delict, met als oorzaak de slecht gebouwde flats, corrupte aannemers en de overheid die niet ingreep. De bewijzen hiervoor lagen onder het puin en volgens advocaten aldaar wilde de overheid daar zo snel mogelijk van af.

Dat puin wordt allemaal in de natuur gestort. En er is asbest vrijgekomen. Ik heb gezien hoe bomen, planten en dieren nu bedekt zijn met een dikke laag stof door het onophoudelijke storten van puin. 

In de omringende bergen worden tientallen steenmijnen geopend voor de snelle bouw van appartementen, wat leidt tot vervuiling en lawaai in Hatay. In Antakya staat nu midden in de stad een betoncentrale die vuile stof verspreid. Kortom, er heerst gevaar voor de gezondheid van mensen en dieren. De aardbeving was al erg genoeg, maar er is ook een milieuramp uit voortgekomen.’ 

We zien in Death Without Mercy vooral de directe nasleep van de ramp. Het is nu twee jaar later. Hoe gaat het nu in het getroffen gebied? 

‘Hatay is een heel bijzonder historisch stukje Turkije. Een grote diversiteit aan etnische groepen leeft er samen: christenen, joden, Armeniërs, Alevieten, Soennieten en de afgelopen jaren zijn daar ook Syrische vluchtelingen bijgekomen.

Dat inclusieve zit ook in het karakter van de mensen. Het maakt daar niet uit wie je bent of wat je afkomst is, je wordt opgenomen in de liefdevolle gemeenschap. Ik ben blij dat dat nog steeds zo is, maar toch is de gemeenschap verscheurd. 

Logisch, want er zijn geen openbare voorzieningen zoals parken, speeltuinen en cafés meer waar je elkaar toevallig kunt treffen. Veel middenklassers zijn weggetrokken uit Hatay en wonen nu verspreid over heel Turkije. Omdat de stad nog steeds niet is opgebouwd na de aardbeving, is er amper werkgelegenheid en dus geen toekomstperspectief.  

Het doet me verdriet om te zien dat veel mensen die zijn gebleven op de rand van armoede leven. Veel van hen leven in containerkampen, die ook niet veilig zijn. Er zijn branden geweest en bij veel regenval zijn er overstromingen. Omdat de basisvoorzieningen in het getroffen gebied nog steeds niet op orde zijn, kunnen de overlevenden hun trauma niet verwerken. Daar hebben ze de rust en ruimte niet voor. 

Bovendien heerst er grote angst voor nog een zware aardbeving. Bij elke trilling die mensen denken te voelen, heerst er paniek. Iedere dag zijn er naschokken. Dat zag ik ook terug in Death Without Mercy, als Safa even denkt dat ze iets voelt trillen. Die overgevoeligheid zie ik ook bij mijn familie. Mensen durven geen hoge gebouwen meer in of met de lift naar de bovenste verdieping.

Maar ik zie gelukkig ook ontzettende strijdbaarheid. Dat is heel typisch voor Hatay. De mensen protesteren iedere dag en eisen rechtvaardigheid. Ze maken van hun leed hun kracht om een betere toekomst te bevechten voor de komende generaties.’ 

Wat is er volgens jou nodig om die toekomst mogelijk te maken? 

‘Er is van alles nodig voor de mensen, de dieren en de natuur. Naast basisvoorzieningen zijn er investeringen nodig om het toekomstperspectief voor gezinnen en jongeren te verbeteren. Medische en psychologische hulp zijn ook hard nodig.

Het probleem is echter dat medisch personeel niet staat te springen naar Hatay te komen vanwege de slechte werk- en leefomstandigheden. Dit geldt ook voor docenten. Zonder goede leefomstandigheden voor mensen met cruciale beroepen kan de regio nooit worden opgebouwd.

Het zou helpen als de internationale gemeenschap de Turkse staat onder druk zet, want het is hún verantwoordelijkheid. Het is cruciaal dat er gerechtigheid komt voor getraumatiseerde families die rechtszaken aanspannen tegen de verantwoordelijken.

Tot slot is het belangrijk kunst en cultuur te bieden aan de slachtoffers. Zelf ondersteun ik onder andere de Didem Koban dansschool, die kinderen via dans hun trauma laat verwerken. Dit soort projecten zijn kwetsbaar en krijgen geen geld van de autoriteiten, maar worden vooral gesteund vanuit de Turkse diaspora. Het is belangrijk dat we dat blijven doen. Het geeft slachtoffers de hoop en kracht om door te gaan.’