‘Waarom Peter en Erik bij hun geboorte gescheiden zijn, is een raadselachtig verhaal’

Hemelsbreed woonden de jongens zo’n veertig kilometer uit elkaar, maar ze leren pas over elkaars bestaan op hun zeventiende. Peter en Erik zijn nu in de vijftig, maar het verleden blijft een mysterie. De documentaire toont hoe de twee, samen met onderzoeksjournalist Myrthe Buitenhuis, in de ondoorgrondelijke wereld van plaatsingscommissies, psychoanalytische theorieën, dossiers, archieven en moeilijk benaderbare officiële instanties belanden.

Regisseur Jesse Bleekemolen vond inspiratie in de spraakmakende documentaire Three Identical Strangers (Tim Wardle, 2018). Deze film vertelt het verhaal van drie Amerikaanse broers die, net als Peter en Erik, vlak na hun geboorte zijn gescheiden en opgroeiden in drie verschillende adoptiegezinnen.

Het bleek dat de drieling onderdeel was van een nature versus nurture-experiment, een onderzoek van de Amerikaanse kinderpsychiater en psychoanalyticus Peter Neubauer. Hij onderzocht hoe je je als mens vormt: door genetische aanleg of opvoeding.

Een intrigerend verhaal, vond Bleekemolen: ‘Ik was vooral benieuwd wat het met je doet als je op latere leeftijd ontdekt dat je onderdeel bent van een identieke tweeling. Er zal maar een tweede versie van jezelf zijn, die je midden in de puberteit ontmoet. Wat voor effect heeft dat op je?’

Voor zijn experiment gebruikte Neubauer meerlingen die na hun geboorte gescheiden van elkaar in adoptiegezinnen werden geplaatst. Noch de meerlingen, noch de adoptieouders wisten dat zij onderdeel waren van een experiment.

Hoogleraar Genetica van complexe kenmerken Dorret Boomsma, gespecialiseerd in gedragsgenetica, tweelingenonderzoek en oprichter van het Nederlands Tweelingen Register, zegt hierover: ‘Of Neubauer gebruik gemaakt heeft van het feit dat tweelingen sowieso werden gescheiden, of dat hij dit omwille van een ‘experiment’ aanmoedigde is onzeker. Verschillende psychoanalytici waren in die tijd namelijk van mening dat het voor de ontwikkeling van meerlingen schadelijk kon zijn om ze samen te laten opgroeien.’

Bleekemolen ging op zoek naar Nederlandse tweelingen die gescheiden van elkaar opgroeiden en stuitte op het verhaal van de Groningse Peter en Erik. Laatstgenoemde schreef op dat moment columns voor RTV Noord. ‘De broers wisten niet waarom zij bij hun geboorte waren gescheiden. Dat knaagde aan ze, dus vroeg ik onderzoeksjournalist Myrthe Buitenhuis of zij kon nagaan wat er achter de scheiding zat.’

Bleekemolen: ‘Er was geen enkele aanwijzing dat het verhaal van Peter en Erik eventueel iets met het Neubauer-experiment uit Three Identical Strangers te maken had. Dat scenario ebde steeds verder weg.’

Ook Dorret Boomsma geeft aan dat het onwaarschijnlijk is dat dergelijk bewijs bestaat. Het archief met alle gegevens van de Neubauer-experimenten is namelijk verzegeld tot aan het jaar 2065. Boomsma: ‘Het is dus onmogelijk om in te schatten of dit waardevolle informatie bevat. Verder bestaat er geen wetenschappelijke literatuur die suggereert dat dergelijke praktijken ooit buiten de Verenigde Staten hebben plaatsgevonden.’

Aangezien de Neubauer-archieven verzegeld zijn, zochten Bleekemolen en Buitenhuis verder.

Bleekemolen: ‘Veel mensen die destijds mogelijk betrokken waren bij de scheiding van Peter en Erik zijn nu aardig op leeftijd, of helaas al overleden.’ Ook noemt de regisseur de Raad voor de Kinderbescherming. ‘De ene keer zeggen ze dat ze er niets over weten, dan weer dat ze er niks over mogen of willen zeggen.

De Raad is wel met Peter en Erik zelf in gesprek gegaan. Dat gesprek bleef erg aan de oppervlakte. Ze hielden het erbij dat het om “juridisch gevoelig materiaal” gaat en dat een scheiding zoals die van de broers “toen nou eenmaal zo ging”.

Het verhaal blijft mysterieus. Bleekemolen: ‘Onlangs was de première van de documentaire in het Groninger Forum. Daar kwam een aantal oud-verzorgsters van het Toevluchtsoord naar toe. Zij kwamen met allerlei nieuwe theorieën. Het is alleen lastig om die aan te nemen, want niks staat zwart op wit.’

Met het onderzoek verkregen Bleekemolen en Buitenhuis veel nieuwe informatie over het verhaal van Peter en Erik, maar er blijft nog altijd iets knagen. Het gebrek aan openheid van instanties als de Raad voor de Kinderbescherming frustreert de makers.

Bleekemolen: ‘Als maker wilde ik feitelijk juiste informatie meegeven in de documentaire, als mens wil ik vooral rekening houden met de broers. Zij gaven zelf ook aan dat het voelt alsof er misschien wel meer mensen zijn die iets weten over hun verhaal, maar dat niet willen delen. De broers blijven hierdoor het gevoel hebben dat er meer aan de hand is.’

Bleekemolen: ‘Waarom is er geen openheid? Het gaat om de levens van deze mannen. Peter en Erik willen er geen geld voor, alleen duidelijkheid.’