Waarom werd een WK vrouwenvoetbal compleet uit de geschiedenis gewist?

Augustus 1971. Voetbalteams uit Engeland, Argentinië, Mexico, Frankrijk, Denemarken en Italië verzamelen zich in het zonovergoten Azteca Stadion in Mexico Stad voor een voetbaltoernooi van monumentale schaal. De nationale televisie doet uitgebreid verslag, men verkoopt merchandise op elke straathoek en een menigte van 112 duizend fans maken het historische stadion wedstrijd na wedstrijd tot ‘een ketel van lawaai en hitte’.

De Copa 71, het onofficiële WK vrouwenvoetbal, is tot op de dag van vandaag het best bezochte sportevenement voor vrouwen ooit. Maar het is volledig uit de geschiedenis geschreven. Vijftig jaar lang ontkende men dat het ooit heeft plaatsgevonden.

Regisseurs Rachel Ramsay en James Erskine, die eerder samen de sportdocumentaires This Is Football, Le Mans: Racing is Everything en Sachin: A Billion Dreams maakten, verzamelden een ongekende hoeveelheid archiefmateriaal en spraken met spelers en ooggetuigen om dit fabelachtige evenement weer tot leven te brengen. ‘Onze documentaire moet het begin van een geheel nieuw genre zijn.’

Ramsay en Erskine kwamen het verhaal op het spoor na een tip van producer Victoria Gregory, wiens echtgenoot per toeval een radio-interview met een van de Engelse spelers had beluisterd. Ramsay: ‘Destijds was er helemaal niks over te vinden op het internet. Het was zo’n gigantisch evenement, maar het had niet eens een Wikipedia-pagina. Hoe kon het dat zoiets compleet uit onze geschiedenis was gewist?’

Want dat was het geval: het wereldkampioenschap was verdreven uit de voetbalkronieken. De FIFA, alsook de nationale voetbalbonden, distantieerden zich van het toernooi en de media repten er geen woord over. Copa ’71 had nooit plaatsgevonden.

Het vrouwenvoetbal kent een lange geschiedenis van tegenwerking. In Engeland, waar Ramsay en Erskine vandaan komen, bestond er sinds 1921 een verbod op vrouwenvoetbal op de gronden die de landelijke voetbalbond beheerde. Slecht voor de baarmoeder en eierstokken, beweerden dokters. Voetbalclubs die vrouwen toelieten op hun speelvelden, werden uitgesloten van officiële competities.

De FIFA organiseerde haar eerste WK vrouwenvoetbal in 1991, alhoewel de organisatie tegenwoordig erkent dat er in 1970 al een onofficiële editie plaatsvond in Italië. Die was in het leven geroepen door de ‘Federation of Independent European Female Football’. Het Deense elftal won, in een finale gespeeld voor 50.000 stadionbezoekers.

Het toernooi in Mexico van een jaar later, de Copa ’71, was echter van een heel andere orde. Dat vond een jaar na het WK mannenvoetbal van 1970 plaats, waarvan Mexico het gastland was. Dat kampioenschap staat te boek als een legendarisch evenement, met name door het wonderbaarlijke spel van het Braziliaanse elftal met sterspeler Pelé. De Mexicaanse mediagigant Televisa wilde haar commerciële momentum maar al te graag behouden, dus besloot het er nog een wereldkampioenschap vrouwenvoetbal aan vast te plakken. Gendergelijkheid was daarbij niet het streven. Geld verdienen wel.

De Copa was pure business, maar desondanks een gouden greep; het voetbalgekke Mexico omarmde het toernooi en de twee grootste stadions van het land liepen vol. Bij de finale waren zo’n 112 duizend toeschouwers aanwezig - het vrouwenvoetbal zou wel eens internationaal kunnen doorbreken.

Dat gebeurde niet. In tegendeel: Copa 71 verdween uit het collectieve geheugen. Ramsay en Erskine moesten op zoek naar bewijs. Tastbaar bewijs. Lévend bewijs. En dus gingen ze op zoek naar de spelers van de nationale elftallen. Ze vertelden hen: ‘Jullie verhaal verdient een podium.’  

Dat vergde enige overtuigingskracht. Ramsay: ‘Deze vrouwen waren echt getraumatiseerd door wat er na het toernooi gebeurd is. Vijftig jaar hebben ze er niet over gepraat. Elke organisatie had hen verteld: ‘’Dat wereldkampioenschap, de beste dagen van je leven? Dat heeft nooit plaatsgevonden. Nooit gebeurd.’’ Ze waren zeer sceptisch en wisten eigenlijk helemaal niet of ze dit verhaal wel wilden vertellen.’

‘Het was een soort geheim waar ze zich in zekere zin ook voor schaamden. Ze wilden niet beweren dat het een big deal was, omdat dat hen zo lang was verteld. Toen wij kwamen vertellen hoe geweldig dit was, waren ze erg wantrouwend. Waarom waren wij hier in hemelsnaam zo enthousiast over?

We moesten die vrouwen er echt van overtuigen dat dit volgens ons over een belangrijk stukje geschiedenis ging. En een perfect voorbeeld van het feit dat er heel veel verhalen zijn waar we niks van weten.’

Ook zonder de voorgeschiedenis en nasleep van de Copa waren er genoeg redenen om een film over dit toernooi te maken. De wedstrijdbeelden, afkomstig van zowel de Mexicaanse omroep als een groot aantal amateuropnames, laten zien dat er op hoog niveau gespeeld werd. Ook met bijzondere individuele prestaties: zo wint Denemarken de finale met 3-0 van Mexico dankzij een hattrick van de 15-jarige Susanne Augustesen.

Maar ondanks het feit dat een competitie altijd winnaars en verliezers kent, kozen Ramsay en Erskine ervoor om alle elftallen even veel ruimte in het verhaal te geven. Ramsay: ‘Het was voor ons heel belangrijk om het toernooi vanuit een internationaal perspectief te benaderen. Als we ons bijvoorbeeld alleen op het Engelse elftal hadden gericht, zou dat de enorme schaal en impact van dit evenement tekortdoen.'

Daar werden tijdens het maakproces wel zorgen over geuit. ‘Mensen zeiden: ‘’Sport draait om spanning, over het supporten van één club of speler. Sportfilms moeten dat weerspiegelen, en die van jullie mist die structuur. Daardoor gaat het heel oppervlakkig worden.’‘ Maar voor ons moest het een viering van ál deze vrouwen zou zijn. Daarnaast is het heel uniek dat je een sportdocumentaire van deze schaal kan bekijken zonder voorafgaand al te weten wie er gaat winnen.'

Met Copa 71 hebben Ramsay en Erskine de verwaarloosde geschiedschrijving van het vrouwenvoetbal flink bijgeschaafd. De grootse voetbalorganisatie ter wereld doet daar, zo’n vijftig jaar na dato, nog steeds niet aan mee. Ramsay: ‘FIFA had geen aandeel in dit toernooi en dus ook geen interesse. Ze zijn er zeker wel van op de hoogte dat we dit verhaal vertellen, maar willen er niet aan bijdragen of op reageren. Voor hen begint het verhaal van het vrouwenvoetbal pas in de jaren negentig.’

Ramsay hoopt dat meer filmmakers met dit onderwerp aan de haal gaan. ‘Onze film is op geen enkele manier een complete vertelling van de geschiedenis. Ik weet dat er tussen 1971 en 1991 ook onofficiële kampioenschappen vrouwenvoetbal waren in China en Japan. Ik hoop dat iemand die ook weer uit de vergetelheid trekt. Ik heb genoeg research klaarliggen!’

Het feit dat Copa 71 begon als een commercieel spelletje, doet volgen Ramsay niet af aan het belang van het evenement. Ramsay: ‘Sommige mensen zien dat als iets negatiefs, maar ik heb er totaal geen problemen mee dat iemand vanuit commerciële beweegredenen in vrouwenvoetbal investeert. De reden dat dat jarenlang niet is gedaan, is omdat men beweert dat het niet commercieel aantrekkelijk is. De documentaire bewijst dat dat wél het geval is, zelfs 50 jaar geleden al.’