‘Als ik nog steeds het gezicht van de Japanse #MeToo ben, hebben we gefaald’

Itō lijkt tijdens het gesprek in het Amsterdamse Volkshotel ver van huis, maar voor de journalist is het de nieuwe norm. Door de wereldwijde vertoningen van haar documentaire leeft ze al maanden uit haar koffer. 

Ze oogt energiek, maar geeft toe dat het reizen langzamerhand zijn tol begint te eisen. ‘Het is zwaar om rond te reizen en je eigen trauma te blijven delen. Maar het mooie is dat ik door het reizen in contact kom met mensen die hun eigen trauma’s met mij delen. We praten dan ook over de manier waarop we die trauma’s verwerken, en zo ontdek ik allerlei nieuwe manieren om dat te doen. Ik had bijvoorbeeld afgelopen jaar een flinke inzinking in Brazilië, maar kwam ik er na tien dagen stiltemeditatie weer bovenop.’

Het is pittig, maar de regisseur is dankbaar voor de wereldwijde aandacht. Itō: ‘Ik hoop dat ik met Black Box Diaries andere slachtoffers ervan kan overtuigen dat ze allemaal zelf over de kracht beschikken om hun verhaal te delen.’

In 2015 werd Itō gedrogeerd en verkracht door de invloedrijke journalist Noriyuki Yamaguchi, een politiek journalist en vriend van oud-premier Shinzo Abe. Ze deed aangifte, maar kreeg te horen dat er niet genoeg bewijs was voor een strafzaak. In 2017 besloot ze Yamaguchi publiekelijk te beschuldigen en spande ze een civiele zaak tegen hem aan. 

Haar verhaal en de daaropvolgende rechtszaak kregen veel aandacht in Japan. De opkomende #MeToo-beweging in westerse landen droeg hieraan bij: Itō werd zelfs bestempeld als de aanjager van de Japanse #MeToo-beweging.

Ondanks de aandacht, is ze sceptisch over de ontwikkelingen van #MeToo in Japan. Itō: ‘Ik denk niet dat er sprake was van genoeg beweging om het een movement te noemen. Als mensen mij nog steeds het gezicht van de Japanse #MeToo-beweging noemen, betekent dat dat we hebben gefaald. Deze beweging gaat namelijk niet over een individueel verhaal, maar over je samen uitspreken tegen seksueel geweld.’

Er zijn in Japan wel degelijk meer verhalen zoals die van Itō, getuige het feit dat er regelmatig slachtoffers bij haar aanklopten. Het blijft alleen lastig voor hen om deze verhalen publiekelijk te delen. Itō: ‘Ik kan ze niet kan doorverwijzen naar een plek waarvan ik zeker ben dat ze beschermd worden. Want die is er vooralsnog niet in Japan.’

Is er dan niets veranderd in het Japanse rechtssysteem sinds Itō naar buiten kwam met haar beschuldiging? In de documentaire komt aan bod dat de Japanse wetten over verkrachting op dat moment dateren uit 1907. De afgelopen jaren vonden daar meerdere protesten over plaats, wat resulteerde in een wetswijziging in 2023.

Waar het Japanse recht voorheen alleen sprak van verkrachting bij "gedwongen seksuele gemeenschap" geeft de regisseur aan dat het nu ook geldt voor "niet-consensuele seksuele gemeenschap". Daarnaast veranderde de leeftijd van seksuele meerderjarigheid van 13 naar 16 jaar oud. Volgens Itō een nodige stap in de goede richting, maar met genoeg ruimte voor verbetering.

Itō: ‘Om in Japan een verkrachting te bewijzen, moet het slachtoffer nog steeds aantonen in wat voor mate diegene is bedreigd of geschaad. In die zin gaat het nog altijd niet alleen om het geven van consent. Daarnaast blijft het begrip van consent in het Japanse onderwijs nog onbesproken, dus het blijft een zorgwekkende situatie.’

Slachtoffers als Itō staan er vaak alleen voor. Dat is ook de reden dat ze de regie in eigen handen nam.

Itō: ‘Het was heel lastig om de film vanuit mijn eigen overlevingsstandpunt te regisseren. Als journalist voelde het alsof ik dit verhaal zo snel en accuraat mogelijk moest delen, hoewel ik daar zelf af en toe nog niet helemaal klaar voor was. Vooral de nabewerking was zwaar, omdat je het verwerkingsproces dan nog eens fijntjes overdoet.’

Voor de documentaire werkte Itō samen met een klein team, zonder de steun van een groot productiebedrijf. Dat leverde financiële worstelingen op, maar zorgde wel voor voldoende verwerkingstijd.

Itō: ‘Door het gebrek aan financiële support duurde het maakproces lang. Maar het was ergens ook fijn: ik werd niet gepusht door deadlines van een bedrijf waar ik verantwoording aan moest afleggen. Zo kon ik alle persoonlijke en creatieve tijd nemen om dit verhaal te vertellen en aantonen dat je verhalen ook deelt omdat ze simpelweg belangrijk zijn om te delen en niet alleen omdat ze geld kunnen opleveren.'

Voor Itō was het maken van deze film noodzakelijk, maar ze gaf er een hoop voor op. In de documentaire komt aan bod hoe zij haar familie lange tijd niet zag.

Itō: ‘Toen ik mijn verhaal openbaar maakte, was mijn familie bang voor de reacties die het zou opleveren. Ik vermeed contact omdat ik ze wilde beschermen, maar ook omdat ik hun gesmeek of ik wilde stoppen niet meer kon aanhoren. Toen de #MeToo-beweging wereldwijd opkwam, begrepen ze pas echt dat ik dit moest delen.’

Inmiddels is er weer ruimte voor de regisseur om een band met haar familie te hebben. ‘Als hun vrienden nu een artikel doorsturen of zeggen dat ze mij op het nieuws zagen, laten ze weten dat ze trots zijn.’ De documentaire hebben ze echter nog niet gezien.

Itō: ‘We doen ons best om het voor elkaar te krijgen en snappen niet waarom het niet lukt, maar de documentaire is in Japan nog altijd niet vertoond. Dat blijft onze droom. De film is een liefdesbrief aan andere slachtoffers in Japan, aan mijn zus en familie. Ik heb ze de film nog niet gestuurd omdat ik wil dat ze hem samen met andere mensen op het grote scherm zien op het moment dat er een vertoning is in Japan.’